Πυρηνικα και Κλιμα: Οι «διδυμες» απειλες

Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

 

‘Ένα από τα λίγα πλεονεκτήματα του καπιταλισμού είναι ότι, ιστορικά, προάγοντας τις κάθε είδους αντιθέσεις, προήγαγε και την αντιπαράθεση των ιδεών, τον σημαντικότερο ίσως παράγοντα ανθρώπινης προόδου. Η Αλήθεια είναι στην Αντίθεση, έλεγε ο Ζαν Ζωρές, η μεγάλη μορφή του γαλλικού σοσιαλισμού, ακολουθώντας στο ζήτημα αυτό τους Αρχαίους, τη φιλοσοφική παράδοση του Ηράκλειτου και την πολιτική παράδοση των Σοφιστών και του αρχηγού τους Πρωταγόρα, θεωρητικών της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, μαθητών του Δημόκριτου και δασκάλων του Περικλή, τόσο μισητών από τους αντιπάλους τους που κατέστρεψαν όλα τα έργα τους και διέστρεψαν την ίδια την έννοια της λέξης σοφιστής.

Δυστυχώς, οι παρούσες ολοκληρωτικές τάσεις του κυριάρχου συστήματος τείνουν να εξαφανίσουν αυτό το χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, όπως συνέβη και σε προγενέστερες ιστορικές περιόδους (Ιερά Συμμαχία) ή περιπτώσεις (το ναζιστικό καθεστώς στη Γερμανία π.χ.). Μοιάζει, μετά το 1989-91, να ζούμε μια αντιστροφή του προοδευτικού «ιστορικού προσήμου» όλης της νεώτερης εποχής. Η ιστορία όχι μόνο «κουράστηκε», για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του «αιρετικού» Γάλλου οικονομολόγου Ζακ Σαπίρ, μοιάζει να μπήκε σε αντίστροφη πορεία.

Από την Αναγέννηση και δώθε, το μεγάλο ιστορικό πρόταγμα ήταν η κυριαρχία του Ανθρώπου στο Κοινωνικό του Είναι, στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική του οργάνωση (Διαφωτισμός, Δημοκρατία, Σοσιαλισμός, Νιου Ντηλ κλπ.), στο ψυχικό του Είναι (Φρόιντ και όσοι ακολούθησαν), στις δυνάμεις της Φύσης. Τα έθνη των αποικιών και οι γυναίκες (στη Σοβιετική Ένωση αρχικά και στη Δύση στη συνέχεια) πέτυχαν σε μεγάλο βαθμό τις επαναστάσεις τους στον Εικοστό Αιώνα, τουλάχιστο τους στόχους που είχαν βάλει (όπως την κρατική ανεξαρτησία), οι εργαζόμενοι αντιμετωπίστηκαν ως άνθρωποι μετά το 1945, φτιάχτηκαν συστήματα πρόνοιας στις αναπτυγμένες χώρες, κατά τα άλλα όμως ο κόσμος παραμένει περισσότερο από ποτέ «προϊστορικός και βάρβαρος», όπως αρεσκόταν συχνά να τον αποκαλεί ο Μιχάλης Ράπτης (Πάμπλο), διάδοχος του Τρότσκι στην ηγεσία της Δ’ Διεθνούς. Τα επιτεύγματα των «σοσιαλιστικών επαναστάσεων» δεν ήταν καθόλου ασήμαντα, κρινόμενα με το που ήταν αυτές οι χώρες και που βρέθηκαν, αλλά βέβαια δεν είχαν καμία σχέση με αυτό που φαντάστηκαν ως σοσιαλισμό ο Μαρξ και ο Λένιν. Πουθενά δεν μπόρεσε να δημιουργηθεί ένα κοινωνικό σύστημα που να ανελίσσεται προς κάποια μορφή «σοσιαλισμού», μιας κοινωνίας δηλαδή ικανής να είναι το υποκείμενο της Ιστορίας της και να ελέγχει εκείνη τα επιτεύγματά της. ‘Οσο για τη συγκλονιστική εποποιία των φυσικών επιστημών, αν έχει καταστήσει, για πρώτη φορά δυνατή, την ικανοποίηση όλων των ευλόγων αναγκών της ανθρωπότητας, μας έχει τελικά προσφέρει επίσης ασύγκριτα περισσότερα εργαλεία να καταστραφούμε, τόσο φυσικά, όσο και πολιτιστικο-ηθικά.

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς εμβριθής αναλυτής για να καταλήξει σε αυτή τη διάγνωση, αρκεί να δει ένα δελτίο ειδήσεων στην τηλεόραση. Από την γενοκτονία στην Υεμένη στην απειλή πυρηνικού πολέμου στην Κορέα, από την Ουκρανία στη Λατινική Αμερική, από τους πρωτοφανείς τυφώνες που η κλιματική αλλαγή στέλνει στην ισχυρότερη χώρα του πλανήτη, μέχρι την ραδιενέργεια της Φουκουσίμα, που ακτινοβολεί θάνατο – παρά την εντεταλμένη σιωπή για το τόσο κρίσιμο αυτό θέμα των κυρίαρχων ΜΜΕ, πιο ελεγχόμενων από το Χρήμα από οποτεδήποτε στην Ιστορία – ο κόσμος μας είναι ένας κόσμος που ποτέ δεν είχε τόσα μέσα και δυνατότητες, και ποτέ δεν ζούσε σε τόση αθλιότητα και υφιστάμενος τόσους κινδύνους. Η Ιστορία δεν τελείωσε, όπως προφήτευε ένας, μάλλον επιπόλαια και επιφανειακά μορφωμένος Φουκουγιάμα, διεκδικώντας περίπου δόξα Μαρξ και Χέγγελ, την εποχή που κατέρρεε η ΕΣΣΔ. Έγινε κάτι πολύ χειρότερο, μοιάζει να έβαλε όπισθεν και πίσω μοιάζει να μην υπάρχει παρά ο γκρεμός!

Σήμερα επιπλέον, δεν υπάρχουν οι φορείς ανώτερης ανθρώπινης συνείδησης, όπως τα ισχυρά αντιπολεμικά και αντιπυρηνικά κινήματα που επηρέασαν καθοριστικά την πολιτική ατμόσφαιρα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, στην περίοδο 1945-2003 (λέμε 2003 λαμβάνοντας υπόψιν μας τις τεράστιες διαδηλώσεις σε όλο τον πλανήτη εναντίον των σχεδίων εισβολής στο Ιράκ, που έγιναν τον Φεβρουάριο του 2003). Η βαθειά δημοκρατική εποχή που εγκαινίασε η νίκη επί του Φασισμού το 1945 και που μοιάζει να ολοκληρώνεται με την κατάρρευση του σοβιετικού «αντιπάλου δέους», ήταν που απέτρεψε έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο κατά της ΕΣΣΔ το 1945, τη χρήση πυρηνικών στην Κορέα και το Βιετνάμ, την έκρηξη ενός παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου με αφορμή τους πυραύλους στη Κούβα. Ξέρουμε, από τα δημοσιευμένα αρχεία, ότι όλοι, στην κρίσιμη σύσκεψη που έκρινε το μέλλον του κόσμου, ήταν υπέρ του πολέμου στην περίπτωση της Κούβας. Με δύο εξαιρέσεις, τον Πρόεδρο Κέννεντι και τον αδελφό του. Αλλά η παρουσία τους εκεί δεν μπορεί να θεωρηθεί συμπτωματική, αντανακλά το πνεύμα της εποχής τους. Και δεν είναι ίσως τυχαίο ότι αμφότεροι δολοφονήθηκαν κι ότι, ακόμα και σήμερα, ο Τραμπ υπαναχώρησε από την υπόσχεσή του να δώσει στη δημοσιότητα τα αρχεία για τη δολοφονία Κένεντι.

Θάλεγε κανείς ότι όλα τελείωσαν, ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα για να αντιμετωπισθούν οι φοβεροί κίνδυνοι που αντιμετωπίζει το ίδιο το Γένος του Ανθρώπου, αν όχι και όλες οι μορφές ζωής στον πλανήτη, πλην ίσως των κατσαρίδων και άλλων συγγενών ειδών. Υπάρχουν όμως ορισμένες παρήγορες εξελίξεις μέσα σε αυτή την κατά τα άλλα τόσο ζοφερή εικόνα:

Α. Η εμφάνιση στη νέα γενιά στο ίδιο το κέντρο του παγκόσμιου συστήματος, στις ΗΠΑ, μιας έντονης συνείδησης των κινδύνων και της ανάγκης να υπάρξει μια ριζικά διαφορετική οργάνωση της κοινωνίας. Σχεδόν οι μισοί νέοι στις ΗΠΑ κάτω των 25 τάσσονται στις δημοσκοπήσεις υπέρ μιας μορφής «σοσιαλισμού» και ένα αξιοσημείωτο ποσοστό, περίπου 20% υπέρ κάποιας μορφής «κομμουνισμού»!

Η γενιά αυτή δεν έχει υποστεί την καταθλιπτική συνέπεια της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ (που ήταν εν πολλοίς «αυτοκτονία» του καθεστώτος, προσχώρηση δηλαδή της ιθύνουσας νομενκλατούρας του στο αντίπαλο σύστημα). Κι όπως οι μικροί και οι τρελοί βλέπει πολύ καθαρά τι είναι ο σημερινός κόσμος του Χρήματος, των μεγάλων Τραπεζών και Πολυεθνικών Επιχειρήσεων, που μοιάζουν όλο και περισσότερο με εγκληματικές επιχειρήσεις, είδος καρκίνου που αναπτύσσεται ανεξέλεγκτα στο σώμα της ανθρωπότητας.

Β. Η εμφάνιση στο ίδιο το κέντρο της Αυτοκρατορίας δυνάμεων που, συνειδητοποιώντας την καταστροφή στην οποία οδηγεί το ίδιο το σύστημα τον εαυτό του και την ανθρωπότητα, επιχειρούν να ανακόψουν τις πιο επικίνδυνες τάσεις του. Είναι ένας αγώνας αμυντικός, ασφαλώς, δεν λύνει το μακροχρόνιο πρόβλημα, αλλά έχει πολύ μεγάλη σπουδαιότητα.

Γ. Η ύπαρξη δύο μεγάλων οντοτήτων, της Ρωσίας και της Κίνας που, εκ των πραγμάτων, ακόμα και μόνο με την ύπαρξή τους, φρενάρουν την παγκόσμια ολοκλήρωση μιας πλανητικής καπιταλιστικής, ή μετα-καπιταλιστικής αν προτιμάτε, δικτατορίας. Η ρωσική παρέμβαση στη Μέση Ανατολή (σε συνδυασμό με την αντίθεση Ομπάμα στα σχέδια Νετανιάχου) εμπόδισε μέχρι στιγμής την ολοκλήρωση της καταστροφής στην περιοχή αυτή.

Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι οι δύο αυτές, αντικειμενικά αντίπαλες του κυρίαρχου συστήματος δυνάμεις δεν διαθέτουν στην πραγματικότητα μια αντίθετη πρόταση, μια ιδεολογία, ένα αντίπαλο όραμα, που να αντιμετωπίζει τα τρομερά προβλήματα που συσσωρεύονται. Η βασική επιδίωξη του Πεκίνου και της Μόσχας είναι να ενταχθούν στο ίδιο σύστημα, υπό καλύτερους όρους από αυτούς που τους επιφυλάσσονται όμως. Ανθίστανται βέβαια, γιατί στην πραγματικότητα, μόνο θέση κατακερματισμένης αποικίας τους επιφυλάσσει. Αλλά διοικούνται από βασικά συντηρητικές δυνάμεις, σε μια εποχή πολύ ριζοσπαστική.

 

Αντιθέσεις στο κέντρο του συστήματος

Αλλά τώρα παρατηρείται ένα ενδιαφέρον φαινόμενο που σημειώθηκε προηγουμένως και στην ΕΣΣΔ. ‘Όταν ένα σύστημα εξελίσσεται προς ολοκληρωτική κατεύθυνση και δεν αφήνει περιθώρια συζήτησης και διατύπωσης εναλλακτικών, αυθεντικών πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων, τότε οι αντιθέσεις που δεν μπορούν να εκδηλωθούν στην Κοινωνία, εκδηλώνονται στο ίδιο το κέντρο του συστήματος. Αυτό συνέβη στην σοβιετική περίπτωση με τον Γκορμπατσώφ, ανεξάρτητα της τελικής κατάληξης του πειράματός του. Κι αυτό επίσης συνέβη και με τον Μπέρια ακόμα, πρώιμο αντισταλινικό, αν πιστέψουμε μερικούς Αμερικανούς ιστορικούς.

Μόνο έτσι μπορεί κανείς να ερμηνεύσει αίφνης το ότι η CIA και το Πεντάγωνο μοιάζουν τώρα να γίνονται οι κύριοι φορείς διοχέτευσης ανησυχητικών εκτιμήσεων για τους κινδύνους πυρηνικού πολέμου στην Κορέα ή μιας κλιμάκωσης στη Μέση Ανατολή (που από τη φύση της, μπορεί να οδηγήσει επίσης σε χρήση πυρηνικών όπλων), αλλά και για τις τρομερές καταστροφές που μας ετοιμάζει η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή. Η Ανάγκη, μη βρίσκοντας να εκφραστεί από άλλες διευθύνσεις, τείνει να εκφραστεί από τους ίδιους τους μηχανισμούς που είναι επιφορτισμένοι μάλλον να κάνουν, παρά να αποτρέπουν τον Πόλεμο!!!

Ακριβώς επειδή η δουλειά των στρατιωτικών και των μυστικών υπηρεσιών είναι να σκέφτονται με γενικούς όρους επιβίωσης και προστασίας του συστήματος που εξυπηρετούν, είναι εκεί που σχηματίζεται η καθαρότερη ιδέα των κινδύνων και των προκλήσεων, σε αντίθεση με μια πολιτική τάξη που, όταν δεν κάνει ακριβώς αυτό που της λένε να κάνει οι τραπεζίτες, σκέφτεται με όρους επικοινωνίας την Ιστορία. ‘Όπως στη Σοβιετική Ένωση, οι ιδέες μεταρρύθμισης του συστήματος που απαγορεύτηκε να αναπτυχθούν από την ίδια την κοινωνία, αναπτύχθηκαν τελικά στο κέντρο του συστήματος, στην ΚΑ ΓΚΕ ΜΠΕ και στη Γραμματεία της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ.

 

Ο κίνδυνος πυρηνικού πολέμου

Έτσι και τώρα, οι προειδοποιήσεις έρχονται απ’ ευθείας από την καρδιά του κατεστημένου. Για παράδειγμα, στις 15 Νοεμβρίου, το Κέντρο για το Κλίμα και την Ασφάλεια (CCS), που στελεχώνεται από ειδικούς σε θέματα ασφάλειας και πρώην υψηλά ιστάμενα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ, έδωσε στη δημοσιότητα μια πολυσέλιδη έκθεση στην οποία υπογραμμίζει ότι η σύγκλιση της κλιματικής αλλαγής, έντονων οικονομικών ή κοινωνικών πιέσεων και προκλήσεων ασφάλειας, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο σύγκρουσης μεταξύ δυνάμεων που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, ακόμα κι αν μια τέτοια σύγκρουση μπορεί να προκύψει από λάθος υπολογισμούς.

Η έκθεση αναφέρεται διεξοδικά στην περίπτωση της Ινδίας και του Πακιστάν για να υποστηρίξει ότι αυξάνεται όχι μόνο η πιθανότητα σύγκρουσης αλλά και η πιθανότητα χρήσης πυρηνικών όπλων σε μια σύγκρουση.

Διαβάζοντας το κείμενο, έχει κανείς την αίσθηση ότι πιθανώς, οι συντάκτες της έκθεσης μιλάνε για την Ινδία και το Πακιστάν, που είναι ασφαλώς ένα σοβαρότατο ζήτημα καθεαυτό, και γιατί δεν επιθυμούν να συζητήσουν την πολιτική των ΗΠΑ στην Κορέα και τη Μέση Ανατολή (απειλές ολοκληρωτικής καταστροφής της Βόρειας Κορέας, απειλές για τερματισμό της συμφωνίας με το Ιράν, θηριώδες πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ και των αντιβαλλιστικών όπλων, πολιτικό κλίμα μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας και πολλά άλλα). ‘Εστω και ως μακρινή, έστω και πολύ περιορισμένα, οποιαδήποτε περαιτέρω κλιμάκωση της κατάστασης στην ‘Απω και Μέση Ανατολή θέτει επί τάπητος και το ζήτημα του αν, υπό όρους, θα μπορούσαμε να δούμε μια αλυσίδα εξελίξεων που να οδηγούσε σε σύγκρουση ΗΠΑ-Ρωσίας και ΗΠΑ-Κίνας και στην καταστροφή της ζωής στον πλανήτη.

 

Πυρηνικοί αντιδραστήρες στην Τουρκία και τη Μέση Ανατολή

Η προαναφερθείσα όμως έκθεση του CCS δεν αναφέρεται μόνο στους κινδύνους χρήσης πυρηνικών όπλων, αλλά και σε αυτούς της ασφάλειας των πυρηνικών αντιδραστήρων. ‘Όπως υπογραμμίζει, χώρες όπως η Νιγηρία, η Ιορδανία, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία αντιμετωπίζουν μια σειρά αλληλεξαρτημένων εσωτερικών πιέσεων (κλιματικών, οικονομικών, ασφαλείας, περιβαντολλογικών) την ίδια ώρα που συνεχίζουν προγράμματα ανάπτυξης πυρηνικής ενέργειας. Το Μπαγκλαντές αντιμετωπίζει την αύξηση της στάθμης της θάλασσας και την αλλαγή των πάγων στα Ιμαλάια, τρομοκρατία και υπερπληθυσμό, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια των πυρηνικών αντιδραστήρων που κατασκευάζει. ‘Ηδη, η ακραία ζέστη, οι πλημμύρες, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι φυσικές καταστροφές απειλούν πυρηνικούς αντιδραστήρες και εγκαταστάσεις διαχείρισης πυρηνικών όπλων σε διάφορες χώρες, υπογραμμίζουν οι συντάκτες της έκθεσης.

Η σύγκλιση κινδύνων ασφαλείας, πυρηνικών και κλιματικών είναι ιδιαίτερα έντονη και πρέπει άμεσα να αντιμετωπιστεί, πάντα κατά την έκθεση, σε τέσσερις περιοχές: Νότιο Ασία, Μέση Ανατολή, Θάλασσα της Νότιας Κίνας, Βόρειο Αφρική.

Η πρωτοτυπία της έκθεσης συνίσταται στο ότι επιχειρεί να ανταποκριθεί και να επεξεργασθεί τις αυξανόμενες ενδείξεις ότι διάφορες προκλήσεις ασφαλείας, κλιματικές τάσεις και πυρηνικά ζητήματα συνδυάζονται με νέους, υψηλού δυνητικού κινδύνου τρόπους. ‘Όπως υπογραμμίζει η έκθεση η χαρτογράφηση και η αντιμετώπιση της περιπλοκότητας αυτής είναι κρίσιμη για την προστασία των αμερικανικών συμφερόντων σε μέρη όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία, ο άξονας Ινδία-Ειρηνικός και η Ευρώπη.

Δεν είναι η πρώτη φορά που διατυπώνονται τέτοιοι φόβοι, τουλάχιστον ως προς τα πυρηνικά. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι στην τρίτη έκδοση των μελετών του για τις παγκόσμιες εξελίξεις (Strategic Trends Programme), οι αναλυτές του Βρετανικού Υπουργείου Άμυνας υποστηρίζουν ότι η επιταχυνόμενη διάδοση πυρηνικών μπορεί να δημιουργήσει έναν αστερισμό πυρηνικών κρατών σε περιοχές του κόσμου μεγάλης αστάθειας.  Επιπλέον, μπορεί να αυξηθεί ο πειρασμός ανάπτυξης «βομβών νετρονίου», που εξοντώνουν τους ανθρώπους, αλλά όχι τις ιδιοκτησίες και της χρήσης αυτών των όπλων για εθνοκαθάρσεις σε περιοχές με υπερπληθυσμό. Οι μελέτες δεν αποκλείουν την «πιθανότητα καταστροφικών αποτελεσμάτων, που μπορούν τελικά να οδηγήσουν, με τα λόγια των ειδικών του Υπουργείου Άμυνας της Βρετανίας, όχι τα δικά μας, στο τέλος του κόσμου, ή τουλάχιστον της ανθρωπότητας!

Εκτός από τις βόμβες νετρονίου, υπάρχουν επίσης τα κυβερνο-όπλα και τα τακτικά πυρηνικά όπλα. Πρόσφατα ο Πρόεδρος Πούτιν επεσήμανε τη σημασία της τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence), λέγοντας ότι εκεί θα κριθούν οι αντιπαραθέσεις του μέλλοντος.

Σε ότι αφορά το Ιράν, ο γνωστότερος Αμερικανός ερευνητής δημοσιογράφος Σέιμουρ Χερς ( ο ίδιος που απεκάλυψε τη σφαγή του Μάι Λάι στο Βιετνάμ) είχε αποκαλύψει ότι τα σχέδια πολέμου κατά του Ιράν, που και σήμερα έχουν ξανάρθει δραματικά στην επικαιρότητα, περιλαμβάνουν και τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων.

Μια άλλη έκθεση του βρετανικού Υπουργείου Άμυνας, ήδη από το 2010, για το «Μέλλον του Χαρακτήρα των Συγκρούσεων», υπογραμμίζει ότι ο κίνδυνος χρήσης χημικών, βιολογικών, ραδιολογικών και πυρηνικών όπλων θα διαρκέσει και θα αυξηθεί μακροπρόθεσμα (η έκθεση έχει ορίζοντα το 2035), με επίκεντρο τους κινδύνους «προληπτικών» δράσεων και περιφερειακού εξοπλιστικού ανταγωνισμού ιδίως σχετικά με το Ιράν και τη Βόρειο Κορέα.

Μιλώντας για το επιχειρησιακό περιβάλλον του μέλλοντος, το βρετανικό Υπουργείο αναφέρει την εκτίμηση ορισμένων σχολιαστών ότι μια πλειάδα κρατών μπορεί να χρησιμοποιήσουν τακτικά πυρηνικά ως τμήμα της στρατηγικής τους εναντίον μη πυρηνικών και συμβατικών ή σοβαρών κυβερνητικών επιθέσεων. Περιορισμένες τακτικές πυρηνικές ανταλλαγές σε συμβατικές συγκρούσεις περί το 2035 επίσης δεν μπορούν να αποκλεισθούν.

Και πάλι αβίαστα προκύπτει το συμπέρασμα ότι η ανθρωπότητα μοιάζει να έχει οργανώσει την αυτοκαταστροφή της. Ακόμα κι αν αποφευχθούν βραχυπρόθεσμα οι πιο μεγάλες καταστροφές, όπως αίφνης ένας πυρηνικός πόλεμος, κάτι που δεν είναι σίγουρο, δύσκολα φαντάζεται κανείς πως θα μπορέσει να επιβιώσει ο ‘Ανθρωπος και ο Πολιτισμός του περισσότερο από έναν αιώνα από σήμερα, εκτός αν αναπτυχθεί, μπροστά στο μέγεθος και τη σημασία των προκλήσεων, ένα υψηλού επιπέδου παγκόσμιο κίνημα για τη σωτηρία του.

25 Νοεμβρίου 2017