Του Ιάκωβου Γκανούλη (*)
Ψηφίσθηκε κατά πλειοψηφία στη Βουλή την Τετάρτη 5 Μαΐου 2020 με ονομαστικές ψηφοφορίες και με αποχώρηση της αξιωματικής αντιπολίτευσης το νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) με κύριο θέμα τον “Εκσυγχρονισμό της Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας”. Και ενώ “εκσυγχρονισμός” αποτελεί η ενσωμάτωση στην Ελληνική Νομοθεσία των Ευρωπαϊκών Ενωσιακών Οδηγιών 2018/844 και 2019/692 που αφορούν την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και τη διακίνηση του φυσικού αερίου στη χώρα μας, το περιεχόμενο και ο τρόπος διαβούλευσης των “λοιπών διατάξεων” του νόμου παραπέμπουν στην εφαρμογή στο περιβάλλον του νεο-φιλελεύθερου δόγματος της στρατηγικής του “σόκ”.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής της ιδέας αυτής είναι η περίπτωση της Νέας Ορλεάνης των ΗΠΑ. Το 2005 ο τυφώνας Κατρίνα έπληξε με καταστροφική πλημμύρα την ευρύτερη περιοχή της Νέας Ορλεάνης και ισοπέδωσε τις υποδομές μαζί με τα κτίρια της δημόσιας εκπαίδευσης. Η πρόταση από τον οικονομολόγο Μίλτον Φρίντμαν, τον “γκουρού” της φιλελεύθερης Σχολής του Σικάγου και Βραβείο Νόμπελ Οικονομίας του 1976, ήταν η ιδιωτικοποίηση του κρατικού εκπαιδευτικού συστήματος με κουπόνια (vouchers) που θα μοίραζε η κυβέρνηση για φοίτηση σε ιδιωτικά σχολεία. Η στρατηγική του σοκ που εφαρμόσθηκε και σε άλλες περιπτώσεις, είναι η επιβολή δραστικών μέτρων απελευθέρωσης της αγοράς από κρατικούς παρεμβατισμούς με αφορμή μια οικονομική κρίση που θα αποσπούσε την προσοχή της κοινωνίας από τα μέτρα αυτά.
Και εδώ θα μπορούσε κανείς να διερωτηθεί μήπως η κρίση της πανδημίας του Κορονοϊού που διανύουμε χρησιμοποιήθηκε για μια εσπευσμένη εφαρμογή στο περιβάλλον δραστικών μέτρων νέο-φιλελεύθερης πολιτικής, απλοποιώντας χωρίς μεγάλη κοινωνική αντίσταση τις διαδικασίες επένδυσης κεφαλαίων και επιτάχυνσης της οικονομίας. Μια τέτοια υπόθεση είναι θεωρητική παρόλο που η διαδικασία και το περιεχόμενο των “λοιπών διατάξεων” του νομοσχεδίου εν μέσω πανδημίας μαρτυρούν το αντίθετο. Ο επίμαχος περιβαλλοντικός πολύ-νόμος έχει έκταση 272 σελίδων σε έντεκα (11) Κεφάλαια (Α΄ – ΙΑ΄), εκατόν τριάντα (130) άρθρα και ένα Παράρτημα. Αναρτήθηκε σε δημόσια διαβούλευση στις 4 Μαρτίου 2020 με 82 άρθρα που στη συνέχεια έγιναν 130. Μετά από δύο βδομάδες και εν μέσω κορύφωσης της υγειονομικής κρίσης η διαβούλευση έκλεισε στις 18 Μαρτίου, έχοντας συγκεντρώσει 1579 σχόλια και αρνητικές αντιδράσεις 170 φορέων, περιβαλλοντικών οργανώσεων και πολιτών. Στις 28 Απριλίου 2020 ξεκίνησε η συζήτηση του νομοσχεδίου στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής και το νομοσχέδιο κατατέθηκε προς ψήφιση την Τρίτη 4 Μαΐου 2020 για να γίνει νόμος την επομένη.
Για οικονομία του χώρου θα εστιάσω σε τρία θέματα που αποτελούν καίρια πλήγματα για το περιβάλλον στη χώρα μας.
(1) Με τα άρθρα 1-9 τροποποιείται ο ν.4014/2011 της περιβαλλοντικής αδειοδότησης από την αρμόδια κρατική αρχή με την περίφημη ΑΕΠΟ (Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων), η οποία στηρίζεται στην ΜΠΕ (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων) που εκπονεί επί πληρωμή ο επενδυτής. Ο νέος νόμος αντί να θεραπεύει τον τρόπο και το μακρύ χρόνο έγκρισης των ΜΠΕ από το δημόσιο, για να συντομεύσει τις μέχρι τώρα καθυστερήσεις, εισάγει το θεσμό του “πιστοποιημένου ιδιώτη αξιολογητή” ο οποίος κληρώνεται από σχετικό μητρώο και αμείβεται από τον επενδυτή για να προετοιμάσει την ΑΕΠΟ. Προκύπτει εδώ σαφώς αποδυνάμωση του δημοσίου στην έκδοση ΑΕΠΟ προς όφελος της διευκόλυνσης επενδύσεων, με σοβαρό όμως τον κίνδυνο βλάβης του περιβάλλοντος. Η εφαρμογή του νόμου στα επόμενα χρόνια με το νέο τρόπο έκδοσης ΑΕΠΟ μας επιφυλάσσει μάλλον δυσάρεστες περιβαλλοντικές εκπλήξεις.
(2) Με τα άρθρα 44 – 47 “Ζώνες εντός Προστατευόμενων Περιοχών” τροποποιείται το πλαίσιο χρήσεων γης και η κατηγοριοποίηση των προστατευόμενων περιοχών. Προστατευόμενες περιοχές στη χώρα μας είναι σύμφωνα με το Εθνικό, το Ενωσιακό και το Διεθνές Δίκαιο οι Ζώνες NATURA 2000, τα Εθνικά Πάρκα, οι Εθνικοί Δρυμοί, τα Καταφύγια Άγριας Ζωής και οι Ζώνες RAMSAR. Tα όρια των προστατευμένων περιοχών έχουν προσδιορισθεί από προηγούμενες κυβερνήσεις, που κάθε φορά πλειοδοτούσαν στην αύξησή τους για να προσθέσουν στο ενεργητικό τους τη διάσταση περιβαλλοντικής πολιτικής. Αν βάλει κανείς όλες αυτές τις περιοχές στο χάρτη της Ελλάδας θα διαπιστώσει με έκπληξη ότι καλύπτουν σχεδόν όλη την έκταση της χώρας καθώς και σημαντικό ποσοστό των παράκτιων και θαλάσσιων περιοχών. Μόνο οι περιοχές NATURA 2000 καλύπτουν το 1/3 περίπου της επικράτειας και το 22% του θαλάσσιου χώρου. Είναι προφανές ότι στις προστατευόμενες περιοχές πρέπει να συνυπάρχουν ανθρώπινες δραστηριότητες, με τρόπο όμως που να προστατεύεται το περιβάλλον και η βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων. Το ζητούμενο εδώ και το πιο δύσκολο είναι η οριοθέτηση των ζωνών προστασίας ανά κατηγορία. Αυτό ο νόμος το παραπέμπει σε ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες και μελλοντικά Προεδρικά Διατάγματα. Αυτό που όμως κάνει με τις χρήσεις γης είναι να επιτρέπει ζώνες ειδικών χρήσεων, όπως οικιστικής και αγροτικής να υπερτερούν της περιβαλλοντικής προστασίας. Έτσι ένας δρόμος η ένα χωράφι μπορούν τώρα να προηγηθούν στη χρήση τους έναντι μιας ζώνης NATURA 2000.
(3) Η επιτυχία εφαρμογής του νέου νόμου συνίσταται κυρίως στον τρόπο νομικής ρύθμισης της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών, όπως οι Δήμοι, οι Περιφέρειες, οι ΜΚΟ και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως στα νησιά και σε απομακρυσμένες περιοχές. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την αποδοχή της λειτουργίας των ΑΠΕ, τη διαχείριση των προστατευμένων περιοχών και τη διάθεση στερεών και υγρών αποβλήτων. Στα θέματα αυτά η κεντρική διοίκηση οφείλει να περιορισθεί σε συντονιστικό και υποβοηθητικό ρόλο. Αντί αυτού στο νέο νόμο παρακάμπτονται δικαιώματα τοπικών κοινωνιών, όπως στο άρθρο 110 και ιδρύεται νέος κεντρικός φορέας που αναλαμβάνει τη διοίκηση 24 μονάδων τοπικής διαχείρισης των προστατευμένων περιοχών.
Η πρωτόγνωρη κρίση του COVID-19 που διανύει ακόμα η χώρα μας δίνει την ευκαιρία να κρίνουμε, να διακρίνουμε και να συνάγουμε τουλάχιστον δύο βασικά συμπεράσματα. (1) το ρόλο που χρειάζεται να παίξει το κράτος σε περίπτωση μιας υγειονομικής, φυσικής η οικονομικής κρίσης και μπορούμε να αναλογισθούμε τι θα συνέβαινε με αποδυναμωμένο σύστημα δημόσιας υγείας και με χιλιάδες κρούσματα κορονοϊού. (2) την πίεση που εξασκεί ο άνθρωπος στο περιβάλλον. Για παράδειγμα, τρείς μήνες παύσης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων αρκούσαν για να καθαρίσουν τα νερά στα κανάλια της Βενετίας και στον Κόλπο της Θεσσαλονίκης.
Η Ελλάδα έχει ένα ανεκτίμητο θησαυρό που είναι η ποιότητα το φυσικού της περιβάλλοντος και η βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων της. Αυτό το θησαυρό πρέπει να προφυλάξουμε για τις επόμενες γενιές ως κόρη οφθαλμού και απέναντι στο νέο αντι-περιβαλλοντικό νόμο
* Ομ. Καθηγητής ΑΠΘ, τ. Ειδικός Γραμματέας Υδάτων/ΥΠΕΝ iganouli@civil.auth.gr
