Γράφουν οι Καρκαλής Απόστολος, Καπετανάκης Ανδρέας
30/4/2019
Σκέψεις, Συμπεράσματα και Προτάσεις
Η Άμεση Δημοκρατία και η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι δύο έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες. Καθώς η ιστορία το επιβεβαιώνει, η ταυτοτική σχέση κοινωνίας και πολιτικής γίνεται πράξη σε συνθήκες ελεύθερων τοπικών κοινοτήτων που επιδιώκουν την πολιτική τους αυτοθέσμιση και αποκλείουν τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας. Προκειμένου να μην χαρακτηριστούν επικίνδυνα ουτοπικές και εξωπραγματικές οι προσπάθειες διερεύνησης των δυνατοτήτων εφαρμογής ή μετάβασης σε ένα σχέδιο άμεσης δημοκρατίας στην τοπική αυτοδιοίκηση την σημερινή εποχή της «παγκόσμιας διακυβέρνησης», της «κυριαρχίας της Αγοράς» και του «οικουμενικού Κράτους», οφείλουμε, αρχικά, να διασαφηνίσουμε κάποιες έννοιες γύρω από την ουσία της Άμεσης Δημοκρατίας. Και αυτό συμβαίνει γιατί το νοηματικό οπλοστάσιο της «Δύσης», όπως καταγράφεται από την εποχή του Διαφωτισμού και των αστικών επαναστάσεων έως και την σημερινή οικονομική παγκοσμιοποίηση, στέρεψε και αδυνατεί να εκφράσει τις ανάγκες των κοινωνιών για πραγματική Δημοκρατία. Κάνουμε, λοιπόν, τις εξής παραδοχές:
1. Η ατομική ελευθερία είναι το μεγάλο κεκτημένο του «Δυτικού Πολιτισμού», από την εποχή του Διαφωτισμού έως σήμερα, που διαφοροποιεί το προϋπάρχον φεουδαρχικό σύστημα από τη σύγχρονη εποχή. Η ατομική ελευθερία πραγματώνεται στην ιδιωτική σφαίρα και ορίζεται ως η δυνατότητα του ατόμου να καθορίζει με τη βούλησή του τους όρους της προσωπικής του ζωής.
2. Η καθολική ελευθερία δεν είναι μόνο ατομική. Είναι έννοια σωρευτική, αφού πραγματώνεται σταδιακά μέσα από την ανάπτυξη της ατομικής ελευθερίας σε κοινωνική και πολιτική. Όπως τονίζει ο Αριστοτέλης, «το άτομο μοριοποιείται ενώπιον της πολιτικής».
3. Οι μεγάλες θεωρίες της «Δύσης», ο φιλελευθερισμός και ο σοσιαλισμός, στρεφόμενες κυρίως σε μια οικονομική ερμηνεία της πραγματικότητας, αδυνατούν να εκφράσουν την ελευθερία καθολικά με όρους αυτονομίας, μεταφράζοντας την με όρους δύναμης και κυριαρχίας. Έτσι, στρεβλώς, η έννοια της πολιτικής ελευθερίας υποστασιοποιείται ως πολιτική εξουσία που – και για τα δύο προαναφερθέντα συστήματα, παρά τις επιμέρους δομικές τους διαφορές – ασκείται από το Κράτος. Στην σημερινή εποχή του νεοφιλελευθερισμού, η πολιτική εξουσία υπάγεται δια-κρατικά και ασκείται από την Αγορά.
4. Άμεση Δημοκρατία είναι εκείνη η μορφή πολιτειακής οργάνωσης που αποδίδει στην κοινωνία την καθολική ελευθερία: ατομική, κοινωνική, πολιτική. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα αξιακό σύστημα, μια πρόταση πολιτισμού που θέτει στο κέντρο τον άνθρωπο ως πολίτη/πρόσωπο και όχι ως μεμονωμένο άτομο, κλεισμένο στην ιδιωτική του σφαίρα.
5. Βασικό θεσμικό συστατικό της Άμεσης Δημοκρατίας είναι η πολιτειακή συγκρότηση της κοινωνίας σε Δήμο. Η πολιτική ελευθερία πραγματώνεται από την κοινωνία, εφόσον η τελευταία ασκεί το ρόλο τόσο του εντολέα όσο και του εντολοδόχου των πολιτικών αποφάσεων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Με βάση τις παραπάνω παραδοχές, οδηγούμαστε στα εξής συμπεράσματα:
1. Η λεγόμενη «κοινωνία των πολιτών» αποτελεί, σήμερα, έναν ενδιάμεσο φραγμό μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής, αφού συγκροτείται από ομάδες συμφερόντων (κομματικές παρατάξεις, συντεχνίες, συνδικαλιστικές ενώσεις, εθελοντικές οργανώσεις) που διακινούν τις μεμονωμένες επιδιώξεις τους.
2. Η πραγματική κοινωνία των πολιτών είναι, δυστυχώς, ιδιοποιημένη και συνεπώς αποκλεισμένη από τους πολιτικούς θεσμούς. Έχει επαναπαυτεί στην ατομική της ελευθερία (σε μεγάλο βαθμό καταναλωτική) και έχει αναγάγει την πολιτική ελευθερία σε απλή διεκδίκηση δικαιωμάτων. Εκεί όμως που ξεκινούν τα δικαιώματα («ελευθερία από-») τελειώνει η πραγματική ελευθερία («ελευθερία για να-»).
3. Η ιδιότητα του πολίτη (πολιτειότητα) σήμερα είναι ατελής, εφόσον δεν συγκροτεί ούτε εντολέα ούτε εντολοδόχο των πολιτικών αποφάσεων. Πολίτης, για την νεωτερικότητα, σημαίνει υπήκοος του κράτους, ο οποίος αδυνατεί να αυτοθεσμιστεί και απλώς νομιμοποιεί, κάθε τέσσερα χρόνια, τους πολιτικούς του άρχοντες.
4. Το σημερινό πολιτικό σύστημα δεν είναι ούτε δημοκρατικό ούτε αντιπροσωπευτικό. Τόσο σε μακρο-πολιτικό επίπεδο (έθνος-κράτος και αγορά) όσο και σε μικρο-πολιτικό επίπεδο (τοπική αυτοδιοίκηση) είναι βαθιά Ολιγαρχικό. Μικρές ομάδες συμφερόντων άρχουν επί της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
5. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, σήμερα, έχει έναν καθαρά επιχειρησιακό χαρακτήρα. Καλείται να παράγει έργο και αξιολογείται με βάση το παραγόμενο αυτό έργο, και δευτερευόντως με γνώμονα την προάσπιση της κοινωνικής βούλησης και την πρόσβαση των δημοτών στις τοπικές αποφάσεις.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Αφού καταγράψαμε τα βασικά συμπεράσματα σχετικά με την παντελή έλλειψη δημοκρατίας (ακόμα και αντιπροσωπευτικής), την ατελή πολιτειότητα του σημερινού πολιτικού ολιγαρχικού συστήματος και την υπαγωγή της πολιτικής σε επιχειρησιακού τύπου μεθοδεύσεις από την τοπική αυτοδιοίκηση, καταλήγουμε στο τελικό μας συμπέρασμα που θα κρίνει και τον χαρακτήρα των προτάσεων μας:
Η Άμεση Δημοκρατία για να πραγματοποιηθεί προϋποθέτει ένα εντελώς διαφορετικό πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό σύστημα από το σημερινό (διαφορετική οργάνωση της εργασίας, καινούριο Σύνταγμα, νέο αξιακό υπόβαθρο κλπ.). Και επειδή οι κοινωνίες έχουν και αυτές την δική τους «βιολογία» και δεν ωριμάζουν με άλματα, απαιτείται, πρωτίστως, ένα μεταβατικό στάδιο ανάπτυξης του πολίτη από την ατελή πολιτειότητα (υπήκοος του κράτους) που βρίσκεται σήμερα, στην απλή πολιτειότητα (αντιπροσωπευτικό πολιτικό σύστημα) και τελικά στην πλήρη πολιτειότητα της άμεσης δημοκρατίας.
Συνεπώς, βασικός άξονας των προτάσεων μας θα πρέπει να είναι ένας: η θεσμική ένταξη της κοινωνίας στην πολιτική, με σκοπό να ασκήσει κοινωνικό έλεγχο στην πολιτική εξουσία και ταυτόχρονα να αρχίσει να δομεί τους δικούς της όρους αυτοκυβέρνησης και ελευθερίας.
Καταγράφουμε μια σειρά από συνοπτικές και γενικές προτάσεις για την διοικητική αποκέντρωση του σημερινού Δήμου. Θεωρούμε δεδομένο πως η αυτοθέσμιση των τοπικών κοινωνιών και η ανάληψη της ευθύνης της διοίκησης από τους ίδιους τους δημότες, δεν θα χαριστεί από καμιά εξουσία, αλλά θα αποκτηθεί βήμα βήμα από την ίδια την κοινωνία. Αυτό δεν σημαίνει πως η εκάστοτε δημοτική αρχή είναι πάντοτε και a priori εχθρός του παραπάνω εγχειρήματος, στο βαθμό που επιδιώκει την απεμπλοκή της από τους βραχίονες της κεντρικής διοίκησης του κράτους και επιχειρεί να γεφυρώσει το χάσμα της με τους πολίτες.
Καταγράφουμε προς δημόσια διαβούλευση και έρευνα τις παρακάτω προτάσεις, προκειμένου να αποτελέσουν έναν αρχικό πυρήνα ενός ευρύτερου σχεδίου που κάθε τοπική κοινωνία καλείται να εντάξει στα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:
- Κάθε Δήμος καλείται να χωριστεί σε πολεοδομικές ενότητες (έτσι και αλλιώς αυτό και σήμερα ήδη συμβαίνει άτυπα με γνώμονα πληθυσμιακά και πολεοδομικά κριτήρια), καθεμιά από τις οποίες συγκροτεί την αντίστοιχη συνοικιακή επιτροπή. Τα μέλη των συνοικιακών επιτροπών είναι άμεσα ανακλητά και εκλέγονται από τις λαϊκές συνελεύσεις κάθε πολεοδομικής ενότητας.
- Κάθε Σεπτέμβρη πραγματοποιείται ένας πρώτος κύκλος λαϊκών συνελεύσεων, στις οποίες η δημοτική αρχή ενημερώνει για τα έργα που γίνονται ή πρόκειται να γίνουν σε κάθε πολεοδομική ενότητα. Επίσης, παρουσιάζει ανοικτά το σχέδιο προϋπολογισμού του δήμου για τον επόμενο χρόνο και το ποσοστό από τον προϋπολογισμό που αντιστοιχεί σε κάθε πολεοδομική ενότητα. Οι κάτοικοι καταθέτουν τις απόψεις τους και συγκροτούν ανοικτές ομάδες εργασίας για να επεξεργαστούν τις προτάσεις τους.
- Ύστερα από έναν μήνα, οι λαϊκές συνελεύσεις κάθε πολεοδομικής ενότητας εκλέγουν τα μέλη τους, τα οποία θα συγκροτήσουν την αντίστοιχη συνοικιακή επιτροπή. Τα μέλη αυτά είναι άμεσα ανακλητά από τις ίδιες τις συνελεύσεις και η θητεία τους περιορισμένη. Οι συνοικιακές επιτροπές συγκεντρώνουν τις τελικές προτάσεις και τα αιτήματα των λαϊκών συνελεύσεων. Επεξεργάζονται τις προτάσεις και συντάσουν έναν τελικό κατάλογο με τα έργα και το αντίστοιχο ποσοστό του προϋπολογισμού για κάθε πολεοδομική ενότητα. Ακολουθεί ένας τελευταίος κύκλος λαϊκών συνελεύσεων, προκειμένου να εγκριθούν τα τελικά πορίσματα των συνοικιακών επιτροπών.
- Κάθε συνοικιακή επιτροπή προκαλεί ανοικτό δημοτικό συμβούλιο και υποστηρίζει τις προτάσεις της. Το δημοτικό συμβούλιο τις επεξεργάζεται και είναι υποχρεωμένο να διαβουλευτεί με γνώμονα την επικύρωσή τους.
- Κάθε τρεις μήνες συγκροτείται συνέλευση κοινωνικού ελέγχου, η οποία απαρτίζεται από εκλεγμένα και άμεσα ανακλητά μέλη των συνοικιακών επιτροπών και καλείται να ελέγξει την ορθή πορεία εκτέλεσης των αποφάσεων των δημοτικών συμβουλίων. Τα πορίσματά της τα εκθέτει σε τακτά χρονικά διαστήματα, μέσω του διαδικτύου, σε όλους τους πολίτες.
- Ταυτόχρονα με την παραπάνω επιτροπή συγκροτείται επιτροπή κοινωνικής αλληλεγγύης, η οποία, σε συνεννόηση με τις σχολικές επιτροπές, τους συλλόγους γονέων, το σωματείο εργαζομένων, τους κοινωνικούς φορείς και τις ενορίες του δήμου, καταγράφει όλα τα ζητήματα κοινωνικής πρόνοιας και αλληλεγγύης στο δήμο. Στη συνέχεια τα εκθέτει στις λαϊκές συνελεύσεις, προκειμένου να ενταχθούν στο σχέδιο έργων και προϋπολογισμού κάθε πολεοδομικής ενότητας.
- Οι ανοικτές λαϊκές συνελεύσεις πραγματοποιούνται κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα και για να είναι λειτουργικές απαρτίζονται από 200-300 άτομα. Εκλέγουν τα μέλη των συνοικιακών επιτροπών, στα οποία δε συγκαταλέγονται δημοτικοί σύμβουλοι ή υποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι στις τελευταίες δημοτικές εκλογές. Όλες οι συνελεύσεις των παραπάνω οργάνων διεξάγονται σε σχολικούς χώρους ή δημοτικές αίθουσες (θέατρα, κινηματογράφοι, αίθουσες εκδηλώσεων) ή εντευκτήρια των εκκλησιών και τα πρακτικά τους αναρτώνται υποχρεωτικά στο διαδίκτυο.
Επιλογικά, προσδoκούμε οι παραπάνω συνοπτικές προτάσεις να εκτεθούν προς συζήτηση με τους πολίτες, τους φορείς και τις συλλογικότητες των Δήμων. Έτσι ευελπιστούμε να αποτελέσουν ένα πρώτο προϊόν γόνιμου διαλόγου, να θωρακιστούν με την προβληματική και άλλων απόψεων, έως ότου συγκροτήσουν ένα όσο το δυνατό πιο εφικτό και συγκεκριμένο σχέδιο μετάβασης σε μια δημοκρατική τοπική αυτοδιοίκηση.
Σε κάθε περίπτωση, η κοινωνική δυναμική είναι αυτή που θα κρίνει την εξισορροπητική ή μη σχέση ανάμεσα στην θεσμιμένη κοινωνία των πολιτών (λαϊκές συνελεύσεις, συνοικιακές επιτροπές, συνελεύσεις κοινωνικού ελέγχου, επιτροπές κοινωνικής αλληλεγγύης) και την εκλεγμένη δημοτική αρχή και συνεπώς θα καθορίσει την δημιουργική έκβαση του εγχειρήματος.
Πηγή: chartografos.net
