Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
Από τις στρατολογίες στις πολεοδομίες, από τις εφορίες στις επιδοτούμενες βιομηχανίες, η έκδηλη διαφθορά επιβεβαιώνει ότι η «Ελλάδα της λαμογιάς», η «Ελλάδα των Πανάγων» καλά κρατεί, διαθέτοντας μια καταπληκτική ικανότητα να αφομοιώνει και να εξευτελίζει κάθε ιδεολογία και πολιτική. Eξευτέλισε στη δεκαετία του 1980 τις ιδέες του «σοσιαλισμού» και της κρατικής παρέμβασης, εξευτέλισε αργότερα τον «εκσυγχρονισμό», εξευτελίζει τώρα και την ελληνική «εκδοχή», αν υποθέσουμε ότι υπάρχει τέτοια, του φιλελευθερισμού και τα καλόηχα μεν, αποκαλυπτικά όμως πλήρους στρατηγικού κενού συνθήματα της «επανίδρυσης του κράτους» και των «μεταρρυθμίσεων». Τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις-
Το 1979-81, όταν ξεκίναγε ο «φιλελεύθερος» κύκλος στην παγκόσμια οικονομία, η Αθήνα αγωνιζόταν να χωθεί στο τελευταίο βαγόνι του τραίνου πούφευγε, όχι στο πρώτο αυτού που ερχόταν, αν και είχε πολύ σοβαρούς λόγους να το κάνει. Εικοσιπέντε χρόνια αργότερα, μονίμως Επιμηθείς αρμόδιοι δείχνουν τυφλοί στις νέες τάσεις που αναδεικνύονται με τους κλυδωνισμούς του φιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης και την όλο και συχνότερη διεθνώς προσφυγή στον «οικονομικό πατριωτισμό». Δεν μπορεί φυσικά μια μικρή χώρα να κλειστεί στον εαυτό της. Ακριβώς όμως γιατί είναι πολύ ανταγωνιστικό το διεθνές περιβάλλον πρέπει να αγωνιστεί, όχι να πουληθεί. Αν είναι τόσο μεγάλη ελληνική επιτυχία η εξαγορά του ρουμανικού ή του σερβικού ΟΤΕ, πως γίνεται νάναι επιτυχία η εξαγορά του ελληνικού ΟΤΕ από ξένους? Δεν υπάρχει αμφιβολία για την ανάγκη διεθνούς επέκτασης, τη διαφορά την κάνει όμως το είδος της. ‘Αλλο να σε «καταπιούν» διεθνή μεγαθήρια, ακολουθώντας τις υστερόβουλες «συμβουλές» ΔΝΤ, Αλμούνια, Γκόλντμαν Σαχς και Σάλομον Μπράδερς, άλλο να βγεις στη διεθνή αγορά με επενδύσεις, εξαγορές και στρατηγικές συνεργασίες, συμμετέχοντας και όχι υφιστάμενος την παγκοσμιοποίηση.
Η Ρωσία επικαλέστηκε (πραγματικούς) λόγους προστασίας περιβάλλοντος για να αμφισβητήσει την άδεια της Σελλ για τη Σαχαλίνη, επένδυση 20 δις δολλαρίων. Αρχίζοντας από τον Χοντορκόφσκι, η Μόσχα επαναφέρει υπό ρωσικό έλεγχο την οικονομία της και επεκτείνεται διεθνώς αγοράζοντας, με το πλεόνασμα από τις πωλήσεις ενέργειας επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο. Προσπάθησε να μπει και στο ευρωπαϊκό ατσάλι εξαγοράζοντας την Arcelor, συμφωνία που απετράπη με την αντεπίθεση της Μίτταλ που και την εξαγόρασε τελικά με τη μεσολάβηση της στενά συνδεόμενης με την αμερικανική ηγεσία Γκόλτντμαν Σαχς.
Δεν είναι μόνο η Ρωσία. Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία όλο και συχνότερα υποκύπτουν στις σειρήνες του «οικονομικού πατριωτισμού», παρά τις διαμαρτυρίες και συστάσεις της Κομισιόν, αμφισβητώντας εμπράκτως τα «θέσφατα» του φιλελευθερισμού και της «παγκοσμιοποίησης». Στην Ολλανδία, μια χώρα πολύ κερδισμένη από την παγκοσμιοποίηση, το 85% του πληθυσμού δηλώνει πολύ ανήσυχο για το «ξεπούλημα» των ολλανδικών επιχειρήσεων στους ξένους και ο ίδιος ο Υπουργός Οικονομίας δηλώνει ότι πρέπει να προσέχεται η μακροχρόνια στόχευση όσων εξαγοράζουν επιχειρήσεις και επισημαίνει τον κίνδυνο απώλειας εθνικών δεξιοτήτων (ΙHΤ, 24.8). Η πολύ φιλελεύθερη Βρετανία εμποδίζει τη διείσδυση της ΓΚΑΖΠΡΟΜ, η Ουάσιγκτον εμπόδισε αραβικά κεφάλαια να αγοράσουν λιμάνια και τους Κινέζους την UNOCAL. Η Ουάσιγκτον άλλωστε, ακόμη και στο απόγειο της «νεοφιλελεύθερης επανάστασης» κυρίως στους άλλους συνέστησε «άνοιγμα των αγορών». Η ίδια όχι μόνο προστάτευσε τη δική της, αλλά και προσέφυγε μαζικά σε κρατική παρέμβαση (τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες, πόλεμοι, ανταγνωσιτικές ισοτιμίες) για να επικρατήσει στον ανταγωνισμό. «Κάντε αυτό που κάνουμε, όχι αυτό που σας λέμε να κάνετε», ήταν το συμπέρασμα-συμβουλή του Κρούγκμαν, από τους λαμπρότερους αμερικανούς οικονομολόγους.
Μπορεί να μην ήρθε ακόμα το «τέλος της παγκοσμιοποίσης», που περιγράφει το περιοδικό της γαλλικής εργοδοσίας «Expansion», διαγράφεται όμως ήδη μια σοβαρή «διόρθωση», οικονομική και γεωπολιτική, του φιλελεύθερου παγκοσμιοποιητικού κύκλου που εγκαινιάστηκε με την άνοδο Ρήγκαν-Θάτσερ (1979-80) και επιταχύνθηκε δραματικά με την κατάρρευση του κομμουνισμού. Η ασιατική κρίση, η ρωσική και λατινοαμερικανική χρεωκοπία προκαλούν αναπόφευκτα οικονομικοπολιτικά αποτελέσματα, όπως προκαλούν οι μεσανατολικές ήττες ΗΠΑ και Ισραήλ. Οι συνομιλίες για το παγκόσμιο εμπόριο και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση καρκινοβατούν.
Το 1981, όταν ξεκινούσε ο ρηγκανοθατσερισμός, η Ελλάδα πήγαινε στην αντίθετη κατεύθυνση – στην αύξηση της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Ανεξάρτητα από το αν είναι κανείς οπαδός φιλελεύθερων ή κρατικιστικών λύσεων (οι σημερινοί θεολογικά φιλελεύθεροι ‘Ελληνες οικονομολόγοι ήταν οπαδοί του κρατικισμού προ 20 ετών!), έχει νόημα για μια χώρα, αν θέλει να ανταγωνιστεί, να μπαίνει στο πρώτο βαγόνι του επόμενου τρένου, όχι να ασθμαίνει για να χωθεί στο τελευταίο του τρένου πούφυγε. ‘Ενα τολμηρό πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων και διευκολύνσεων στο κεφάλαιο θα ήταν εις βάρος των εργαζομένων – θα μπορούσε όμως, θεωρητικά τουλάχιστο να προσφέρει ίσως, το 1980, οικονομικά πλεονεκτήματα, προσελκύοντας επενδύσεις σε ένα διεθνές περιβάλλον πολύ πιο προστατευμένο από σήμερα. Βεβαίως ήταν πολιτικά ανέφικτο δεδομένου ότι η ελληνική κοινωνία αντιμετώπιζε το φάσμα τεράστιων κοινωνικών ανισοτήτων, ενώ είχε ήδη από τότε εξαντλήσει τα περιθώρια ανταγωνισμού με τη συρρίκνωση κοινωνικών παροχών και εργατικών αμοιβών. Θεωρητικά όμως, θα μπορούσε μια τέτοια λύση να έχει ορισμένα πλεονεκτήματα.
Με τις προαναγγελθείσες ιδιωτικοποιήσεις και ταυτόχρονες αποεθνικοποιήσεις του ΟΤΕ και άλλων μεγάλων δημόσιων επιχειρήσεων, των μόνων μεγάλων και ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, μόνων δυνάμει «εθνικών πρωταθλητών» που διαθέτει, η Ελλάδα επιχειρεί να μπει στο «φιλελεύθερο» τρένο όταν αγκομαχάει. Δεν προσελκύει επενδύσεις ούτε θέτει βάσεις παραγωγικής διεύρυνσης, πουλάει στρατηγικής σημασίας εθνικό πλούτο για να ικανοποιήσει καταναλωτικές ανάγκες μεσοστρωμάτων και να διαιωνίσει την ανοχή διαφθοράς και παραοικονομίας.
Τα προβλήματα του δημόσιου στην Ελλάδα είναι θλιβερά γνωστά και στον τελευταίο κάτοικο. Αλλά η διάλυση και αποσύνθεση του δημοσίου δεν είναι παρά η αναγκαία και ικανή προϋπόθεση για τη καταλήστευσή του από τα ιδιωτικά συμφέροντα – ένα διαλυμένο δημόσιο είναι η μία πλευρά του νομίσματος, ένας μη παραγωγικός, κρατικοδίαιτος καπιταλισμός της αρπαχτής είναι η άλλη, και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Η αποσύνθεση του δημοσίου και μια συστηματική εικοσαετής εκστρατεία εναντίον του, έχουν καταστήσει τον δημόσιο τομέα ελάχιστα δημοφιλή. Το πραγματικό και δύσκολο πρόβλημα είναι όμως η μεταρρύθμιση, όχι η κατάργηση του κράτους, ίσως μάλιστα χρειάζεται μάλλον επανακρατικοποίησή του. Σήμερα, το ελληνικό δημόσιο είναι ήδη εν πολλοίς αφανώς ιδιωτικοποιημένο από τους «Πανάγους». Το λιγότερο είναι η απομύζηση σημαντικών πόρων από τη διαφθορά-διαπλοκή-
Το ΠΑΣΟΚ διέθεσε κάποτε τον μισό προϋπολογισμό για να κάνει τις προβληματικές αποθήκες εργαζομένων και μέσο πλουτισμού αξιωματούχων. Αλλά τις βρήκε, δεν τις δημιούργησε. Η Ελλάδα μάτωσε πολλά χρόνια να απαλλαγεί από την Πάουελ και την Ούλεν, ενώ δεν υπάρχει σήμερα σχεδόν καμμιά από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που επιδοτήθηκαν δεκαετίες. Που είναι η Ιζόλα ή ο Μποδοσάκης? Το μόνο που υπάρχει είναι, παρά την κακοδιοίκησή τους, οι λιγότερο ή περισσότερο κρατικές επιχειρήσεις, Εθνική, ΟΤΕ, ΔΕΗ, Ολυμπιακή, ΕΥΔΑΠ, οι μόνες που μπορούν να ανταγωνιστούν διεθνώς ή να επενδύσουν σε τεχνολογική ανάπτυξη. Είναι δυνατόν, εν έτει 2007, κυβερνητικοί κύκλοι να προβάλλουν την «Ελλάδα του 1950» ως «πρότυπο» στο οποίο θέλουν να γυρίσουν τη χώρα.
‘Ενα διαρκώς διευρυνόμενο τμήμα κρατικών λειτουργιών, οικονομικής, εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, περνάει στα χέρια υπερεθνικών κέντρων εξουσίας, που λειτουργούν χωρίς δημοκρατικό έλεγχο. Χρησιμοποιούν, τα κέντρα αυτά, τις επωφελείς για τα ίδια λειτουργίες του ελληνικού κράτους, δεν αναλαμβάνουν όμως ταυτόχρονα και τις υποχρεώσεις του απέναντι στους πολίτες και το μέλλον της χώρας. Σε μερικές περιπτώσεις οι εξαρτήσεις είναι και εθνικά επικίνδυνες (Εθνική/Φινανσμπάνκ). Αν τώρα, ξένοι όμιλοι αποκτήσουν και τον έλεγχο, την ιδιοκτησία όλων των σημαντικών τομέων της ελληνικής οικονομίας, τι θα απομείνει από την Ελλάδα ως διεθνές υποκείμενο και όχι αντικείμενο, ως χώρα και όχι ως χώρο?
