Του Λάμπρου Σταυρόπουλου
26 Ιουνίου 2025
Ντοκουμέντα που συγκλονίζουν και προκαλούν έντονο ιστορικο-πολιτικό ενδιαφέρον γύρω από την ανάμειξη των Σοβιετικών στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο 1946-49 έρχονται στο φως της δημοσιότητας μέσα από αρχειακά τεκμήρια που περιλαμβάνονται στο βιβλίο του ιστορικού, δρος Νίκου Παπαδάτου υπό τον τίτλο «Νίκος Ζαχαριάδης. Η ζωή και η δράση του μέσα από τα αρχεία του ΚΚΣΕ και της KGB» (εκδόσεις Πεδίο) που παρουσιάζει σήμερα «Το Βήμα» και το οποίο κυκλοφορεί τις προσεχείς ημέρες.
Σημαντικά αρχειακά τεκμήρια της πορείας του σκληροτράχηλου ηγέτη του ΚΚΕ από την άνοδο στην πτώση, που σφράγισαν την ιστορία του τόπου και του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και δραματικά πειστήρια που για πρώτη φορά δημοσιοποιούνται σχετικά με την αυτοκτονία του το 1973 στο απόκοσμο Σουργκούτ της Σιβηρίας, όπου έζησε εκτοπισμένος από τους Σοβιετικούς και στιγματισμένος από το κόμμα του, αποκαλύπτονται προσφέροντας πλούσιο υλικό στην αριστερή ιστοριογραφία και αναδεικνύοντας ερωτήματα που δεν έχουν φωτιστεί στην ολότητά τους από την ιστορική έρευνα σχετικά με τον ρόλο του Στάλιν στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο και την επιλογή της ένοπλης σύγκρουσης εκ μέρους του ΚΚΕ.
Η αποκαλυπτική έκθεση
Υπό το πρίσμα αυτό αποκτά εξαιρετικά βαρύνουσα σημασία η αποκάλυψη της έκθεσης που συνέταξαν προς το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ τα στελέχη του Κώστας Τσολάκης και Κώστας Κηπουρός μετά από συνάντησή τους με τον Νίκο Ζαχαριάδη στο Τιουμέν της Σιβηρίας στις 6 Οκτωβρίου 1967 για να του ανακοινώσουν την απόφαση της 11ης Ολομέλειας (συνήλθε τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου) «που αφορά το άτομό του».
Η πρώτη σελίδα της έκθεσης που συνέταξαν οι Κ. Τσολάκης και Κ. Κηπουρός μετά τη συνάντησή τους με τον Νίκο Ζαχαριάδη το 1967
Πρόκειται για την απόφαση που έκρινε ότι ο άλλοτε αδιαφιλονίκητος ηγέτης του κόμματος δεν ήταν «ύποπτος» ως συνεργάτης του ταξικού εχθρού και πράκτορας. Επρόκειτο για μία από τις βαριές κατηγορίες που του αποδόθηκαν στο πλαίσιο της παρέμβασης που επιφύλαξε η Μόσχα στο ΚΚΕ στον απόηχο των αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ «ζαχαριαδικών» και «αντι-ζαχαριαδικών» (Τασκένδη, Σεπτέμβριος 1955) υπό το βάρος της οδυνηρής ήττας του ΔΣΕ στον Εμφύλιο, που οδήγησε δεκάδες χιλιάδες μαχητές στην πολιτική προσφυγιά.
Τραγική ειρωνεία: ο Κώστας Τσολάκης, ο οποίος συμμετείχε στη δραματική συνάντηση με τον Ζαχαριάδη, είχε διαπρέψει στα γεγονότα της Τασκένδης κατά των «ζαχαριαδικών» (του είχε αποδοθεί μάλιστα το προσωνύμιο «Ταρζάν»).
Μετά από επέμβαση έξι «αδελφών» κομμάτων, ο Ζαχαριάδης, άλλοτε αγαπημένο «παιδί» του Στάλιν και της Κομιντέρν, οδηγήθηκε στην ταπεινωτική καθαίρεση από το αξίωμα του γενικού γραμματέα (6η Ολομέλεια, Μάρτιος 1956) στο πλαίσιο της «αποσταλινοποίησης» υπό τον Χρουστσόφ (20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, Φεβρουάριος 1956) και ακολούθως στη διαγραφή του και από απλό μέλος του κόμματος (7η Ολομέλεια, Φεβρουάριος 1957).
Η σελίδα της έκθεσης Τσολάκη – Κηπουρού, όπου ο Ζαχαριάδης φέρεται να τους λέει ότι «τον Β’ ενοπλο αγώνα τον είχε υποδείξει το ΚΚΣΕ όταν τον Δεκέμβριο του 1947 με κάλεσε ο Στάλιν και άλλοι στη λίμνη της Ρίτσας»
Με κάθε λεπτομέρεια
Στη 15σέλιδη έκθεση, που παρατίθεται αυτούσια όπως είναι στο δακτυλογραφημένο πρωτότυπο που ο συγγραφέας άντλησε από τα ρωσικά αρχεία, Τσολάκης και Κηπουρός παραθέτουν με κάθε λεπτομέρεια τη συζήτηση-ανάκριση που είχαν με τον Ζαχαριάδη, στην οποία αποτυπώνεται όλο το κλίμα της εσωκομματικής σύγκρουσης, ενώ είναι ευδιάκριτες η φόρτιση και κάποιες στιγμές η τεταμένη σχέση με τον αποκαθηλωμένο ηγέτη.
Απόσπασμα από το προσωπικό ημερολόγιο συναντήσεων του Ι. Στάλιν, όπου προκύπτει η συνάντησή του με τον Ν. Ζαχαριάδη στις 23.40 της 23ης Μαΐου 1947
Μεταξύ πολλών άλλων, στο ντοκουμέντο αυτό καταγράφεται ρητά η αναφορά του Ζαχαριάδη για την ανάμειξη της Μόσχας στην απόφαση του ΚΚΕ για ένοπλη σύγκρουση, η οποία συνιστά ιδιαίτερα σημαντική μαρτυρία και σύμφωνα με την οποία:
«1) Αν το ΚΚΕ είχε λανθασμένη πολιτική γραμμή, δεν ευθύνεται ο Ζαχαριάδης, τη λανθασμένη αυτή γραμμή την είχε συμφωνήσει με το ΚΚΣΕ.
2) Τον Β’ ένοπλο αγώνα τον είχε υποδείξει το ΚΚΣΕ όταν τον Δεκέμβριο του 1947 με κάλεσε ο Στάλιν και άλλοι στη λίμνη της Ρίτσας.
3) Το ότι δεν πέτυχε ο ένοπλος αγώνας δεν ευθύνεται ο Ζαχαριάδης, την ευθύνη την έχουν αυτοί που μας δίναν λειψή βοήθεια και ο φίλος σας ο Τίτος, συγκρίνετε τη βοήθεια που δίνουν σήμερα στο Βιετνάμ με τη βοήθεια που παίρναμε τότε εμείς.
4) Η γραμμή που είχαμε μετά την υποχώρηση δεν ήταν γραμμή του Ζαχαριάδη, ήταν γραμμή εγκριμένη από το ΚΚΣΕ.
5) Ο Ζαχαριάδης μπορεί να έχει και έχει ευθύνες για τον τρόπο λειτουργίας των κομματικών οργανώσεων, για τις συλλήψεις και άλλα στραπάτσα, όμως αυτά δεν έγιναν γιατί ο Ζαχαριάδης ήταν πράκτορας του εχθρού, του Ζαχαριάδη τόσο του έφτανε, τόσο έκανε. Ο Ζαχαριάδης δύο φορές έβαλε ζήτημα στο ΚΚΣΕ να τον απαλλάξει απ’ τα καθήκοντα του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ και το ΚΚΣΕ δεν τον απάλλαξε.
6) Οι υποψίες για το ότι ο Ζαχαριάδης είναι πράκτορας του εχθρού δεν είναι μόνο δικές σας, είναι και αλλονών πολύ παλιότερα. Σε μια σύσκεψη που έγινε στη Μόσχα λέει ο Ζαχαριάδης και στην οποία έπαιρνε μέρος ο Στάλιν, Μαλενκόφ, Χίτζιας (σ.σ.: προφανώς πρόκειται για τον Χότζα), Σέχου και άλλοι με βάση συκοφαντική έκθεση κάποιου δικού μας (που δεν σας λέω το όνομά του), επιδιώκοντας τον αιφνιδιασμό μου μού ανακοίνωσαν αυτή τους την υποψία προσέχοντάς μου πώς θα αντιδράσω. Την υποψία τους αυτή την απέσυραν αμέσως όταν είδαν πως εγώ (που ήμουν από κάθε πλευρά εντάξει) αντιμετώπισα ψύχραιμα αυτή τη συκοφαντία και ζήτησα την παραίτησή μου από Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ (…)».
Στη Μόσχα, όχι στη Ρίτσα η συνάντη Στάλιν – Ζαχαριάδη
Στη μαρτυρία του Ζαχαριάδη ότι «τον Β’ ένοπλο αγώνα τον είχε υποδείξει το ΚΚΣΕ όταν τον Δεκέμβριο του 1947 με κάλεσε ο Στάλιν και άλλοι στη λίμνη της Ρίτσας» υπάρχει ένα πρόδηλο λάθος, όπως επισημαίνει ο κ. Παπαδάτος στο βιβλίο του, κάτι που ο ίδιος αποδίδει σε δύο λόγους: είτε οι συντάκτες της επιστολής-έκθεσης επιδιώκουν να υπονομεύσουν και, τελικά, να στηλιτεύσουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό την αξιοπιστία του Νίκου Ζαχαριάδη είτε ο Ζαχαριάδης δεν θυμόταν ή ηθελημένα προσπάθησε να παραπλανήσει τους συνομιλητές του τοποθετώντας τη συνάντησή του με τον Στάλιν στη λίμνη Ρίτσα το 1947.
Η πραγματικότητα είναι ότι η συνάντηση στη λίμνη Ρίτσα της Αμπχαζίας, όπου ο Στάλιν διέθετε μία από τις πολλές παραθεριστικές κατοικίες του («ντάτσες») στον Καύκασο, έγινε στις 16 Σεπτεμβρίου 1949, δύο εβδομάδες μετά την ήττα του ΔΣΕ στον Γράμμο και στο Βίτσι και αφορούσε τη στρατηγική του ΚΚΕ μετά τον Εμφύλιο.
Η συνάντηση στην οποία αναφέρεται προφανώς ο Ζαχαριάδης είναι εκείνη που έγινε, όπως αποκαλύπτεται στο βιβλίο με έγγραφο από το προσωπικό ημερολόγιο των συναντήσεων του Στάλιν που βρίσκεται στον προσωπικό του φάκελο στη Μόσχα (RGASPI 558/11/417. Φ. 19) και δημοσιεύεται η φωτογραφία του, στις 23 Μαΐου (και όχι τον Δεκέμβριο) του 1947, στις 23.40, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, παρουσία των Στάλιν, Ζαχαριάδη, Μόλοτοφ και Ζντάνοφ στη Μόσχα.
«Η απόφαση για την οριστική και σταδιακή στήριξη της Σοβιετικής Ενωσης προς τον ένοπλο αγώνα του ΔΣΕ φαίνεται ότι δόθηκε το 1947» σημειώνει ο συγγραφέας, κατά τη «Συνεδρίαση της Μόσχας» στο Κρεμλίνο, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, διάρκειας μίας ώρας και δέκα λεπτών.
Ο κ. Παπαδάτος αναζήτησε επισήμως με επιστολή του (στις 22 Ιανουαρίου 2025) προς τα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία Κοινωνικής και Πολιτικής Ιστορίας τη στενογραφημένη συνομιλία του Ζαχαριάδη με τον Στάλιν, αλλά η απάντηση που έλαβε (στις 4 Φεβρουαρίου 2025) ήταν ότι δεν βρέθηκε κανένα πρακτικό συνομιλίας μεταξύ του ηγέτη της Σοβιετικής Ενωσης και του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ. Ο ίδιος, ωστόσο, επισημαίνει ότι βάσει του προαναφερθέντος αρχειακού τεκμηρίου από το ημερολόγιο συναντήσεων του Στάλιν πιστοποιείται ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης συναντήθηκε μαζί του.
«Παραμένει απόρρητο»
Ο κ. Παπαδάτος υπογραμμίζει σχετικά: «Κάθε συνάντηση και συνομιλία του Στάλιν καταγραφόταν συστηματικά και φυλασσόταν στο προσωπικό του αρχείο. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το πρακτικό της συζήτησης μεταξύ των Στάλιν, Ζαχαριάδη, Μόλοτοφ και Ζντάνοφ παραμένει ως σήμερα άκρως απόρρητο και δεν προσφέρεται για έρευνα». Οπως συμπληρώνει, «πλήθος αρχειακών εγγράφων που απόκεινται στα ρωσικά αρχεία συνηγορούν στη βαθμιαία μετατροπή της Λαϊκής Μαζικής Αυτοάμυνας του ΚΚΕ σε πλήρη ένοπλη σύγκρουση με την υποστήριξη των Τίτο, Ντιμίτροφ, Χότζα και των λοιπών Λαϊκών Δημοκρατιών. Κατά συνέπεια, η έναρξη του ένοπλου αγώνα από την πλευρά του ΚΚΕ δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεκινήσει εάν δεν είχε εξασφαλιστεί προηγουμένως η πλήρης συγκατάθεση των Σοβιετικών, οι οποίοι φρόντιζαν να υποστηρίζουν με τη χορήγηση γερμανικού οπλισμού που προερχόταν από τα λάφυρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου». Στο βιβλίο περιλαμβάνεται και ο απόρρητος «Σύντομος σχολιασμός του Διεθνούς Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΣΕ της έκθεσης που παρουσίασαν στην ΚΕ του ΚΚΕ οι σύντροφοι Κ. Τσολάκης και Κ. Κηπουρός για τη συνομιλία τους με τον Ν. Ζαχαριάδη», όπου «τηλεγραφικά» καταγράφουν τα λεγόμενά του, μεταξύ των οποίων και τις επίμαχες αναφορές του:
«(…) – Δεν φταίω εγώ αν το ΚΚΕ είχε λαθεμένη γραμμή, αφού “αυτή τη γραμμή τη συμφωνούσα με το ΚΚΣΕ”.
– Ο δεύτερος ένοπλος αγώνας στην Ελλάδα στηρίχθηκε από το ΚΚΣΕ, όταν τον Δεκέμβριο του 1947 έλαβα πρόσκληση να συναντηθώ με τον Στάλιν στη Ρίτσα.
– Για την ήττα στον Εμφύλιο Πόλεμο, υπεύθυνοι είναι αυτοί που “μας παρείχαν μια τέτοια πενιχρή βοήθεια και ο φίλος σας ο Τίτο”.
– Η γραμμή του ΚΚΕ μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας “εγκρίθηκε από το ΚΚΣΕ” (…)».
Οι προστριβές
Από τη συζήτηση με τον Ζαχαριάδη δεν έλειψαν οι προστριβές, ένδειξη των τεταμένων σχέσεων που υπήρχαν. Τσολάκης και Κηπουρός ενημερώνουν το ΠΓ για τις απόψεις του σχετικά με την απόφαση της 11ης Ολομέλειας για την άρση της κατηγορίας του «υπόπτου»:
«1. Δεν τον άρεσε και δεν τον βρήκε σύμφωνο η διατύπωση του πρώτου σημείου της απόφασης, γιατί όπως είπε δεν δίνετε σ’ αυτή οριστική και κοφτή απάντηση, ότι ο Ζαχαριάδης δεν είναι πράκτορας του εχθρού. Η τέτοια διατύπωση εξεταζόμενη από νομική πλευρά κατά τον Ζαχαριάδη σημαίνει ότι μπορεί ο Ζαχαριάδης να είναι και πράκτορας του εχθρού, όμως από την εξέταση που έγινε αυτό δεν βγαίνει.
2. Σχολιάζοντας το δεύτερο σημείο της απόφασης που μιλά για τις υπονομευτικές ενέργειες και πράξεις του Ζαχαριάδη μετά τη διαγραφή του μας είπε ότι όλα όσα αναφέρονται είναι τρίχες, ότι αυτός ποτές δεν έκανε υπονομευτική δουλειά ενάντια στο ΚΚΕ και ποτές το ΚΚΣΕ δεν του είπε ότι έκανε υπονομευτική δουλειά εναντίον του και ότι εμείς δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να το υπερασπιζόμαστε.
Αναγκαστήκαμε να τον διακόψουμε και να του συστήσουμε να προσέχει τις εκφράσεις του γιατί θα μας υποχρεώσει να του μιλήσουμε με την ίδια και χειρότερη γλώσσα. (…)
3. Μετά απ’ αυτή τη συζήτηση ο Ζαχαριάδης κάπως συμμαζεύτηκε, μας είπε ότι πρέπει να τον σεβόμαστε, να μην τον παραξηγούμε αν πει και κάτι το όχι σωστό.
(…) Αρχισε με μια ευδιάκριτη ταραχή να δικαιολογεί τις δυο απεργίες πείνας, την επίσκεψή του στην ελληνική πρεσβεία (σ.σ.: είχε επιδώσει επιστολή προς τον εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Αθηνών με την οποία ζητούσε να επιστρέψει στην Ελλάδα και να δικαστεί), την απαίτησή του να πάει στην Ελλάδα και άλλα που αναφέρονται στο τρίτο σημείο της απόφασης με το ότι κάναμε εμείς το μεγάλο λάθος να τον διαγράψουμε από μέλος του ΚΚΕ.
Συγκεκριμένα μας είπε: “Αν δεν με διαγράφατε από μέλος του κόμματος, δεν θα μπορούσα να κάνω αυτά που έκανα. Με την πράξη σας αυτή αγριέψατε το λύκο και ο αγριεμένος λύκος, όπως καταλαβαίνετε, πολλά παράξενα μπορεί να κάνει”».
Η απεργία πείνας
Η συνομιλία με τον Ζαχαριάδη συνεχίστηκε στο ίδιο κλίμα με τον ίδιο να τους διαμηνύει ότι «δεν πρόκειται να φύγει απ’ το Σουργκούτ για να κατοικήσει σε άλλο μέρος της Σοβιετικής Ενωσης. Από το Σουργκούτ λέει θα φύγει κατ’ ευθείαν για την Ελλάδα. Ο Ζαχαριάδης λέει δεν πρόκειται να ζήσει καθ’ υπόδειξη του ενός και του άλλου και στα πλαίσια των σοβιετικών νόμων που κολλήσατε στην απόφασή σας. Ο Ζαχαριάδης πρέπει να πάρει λέει ταυτότητα του πολιτικού πρόσφυγα και να κυκλοφορεί ελεύθερα όπως και σεις σε όλη τη Σοβιετική Ενωση. Αν αυτό δεν γίνει, τότε την ερχόμενη πρωτομαγιά ξανακηρύσσει απεργία πείνας. Του συστήσαμε να παραιτηθεί απ’ την άτιμη και απαράδεχτη αυτή μέθοδο εκβιασμού και απειλής του ΚΚΕ και του ΚΚΣΕ γιατί τελικά δεν θα του βγει σε καλό (…)».
Δεν περιορίστηκαν στη συζήτηση επί της απόφασης την οποία ο Ζαχαριάδης αξιολόγησε λέγοντάς τους πως «απ’ τη θέση που εσείς βλέπετε τον Ζαχαριάδη δεν μπορούσατε φυσικά να γράψετε καλύτερη απόφαση».
Οι απεσταλμένοι της ηγεσίας Κολιγιάννη τού ζήτησαν εξηγήσεις για τη δημοσίευση στην εφημερίδα «Ελεύθερος Κόσμος» δώδεκα άρθρων με την μπροσούρα του «Τα προβλήματα της κρίσης του ΚΚΕ» και «πώς έφτασαν τα γραπτά του στην Ελλάδα και τι επιδιώκει με την πράξη αυτή», με τον Ζαχαριάδη να τους απαντά «ο εχθρός κάνει τη δουλειά του», διαβεβαιώνοντάς τους ότι «δεν τα έστειλε στην Ελλάδα, αλλά τα έδωσε σε οπαδούς του στην Τασκένδη και όπως φαίνεται απ’ αυτούς προωθήθηκαν στην Ελλάδα».
Ενώ του ζήτησαν εξηγήσεις και για τη φωτογραφία που έστειλε στους ομοϊδεάτες του στην Τασκένδη, όπου είναι σε κακή κατάσταση, χωρίς δόντια, δίπλα σε άλλους κομματικούς απεσταλμένους (Ζωγράφο και Ζάχο), με εκείνον να τους απαντά ότι την έδωσε σε οπαδούς του που τον επισκέφθηκαν στο Σουργκούτ.
«Του είπαμε να τα αφήσει αυτά γιατί εμείς ξέρουμε με ποιον έστειλε τη φωτογραφία συνοδευόμενη με γράμματά του στην Τασκένδη και ότι αυτό το έκανε αμέσως μετά το πραξικόπημα (σ.σ.: στην Ελλάδα) με σκοπό να εμποδίσει την τάση προσέγγισης των οπαδών του προς την οργάνωση, που μετά το πραξικόπημα ήταν δυνατότερη από κάθε άλλη φορά». Στο σημείο αυτό ο Ζαχαριάδης θα τους πει κατάμουτρα:
«- Για το ό,τι έγινε στην Τασκένδη δεν έχω καμιά ευθύνη, την ευθύνη την έχετε εσείς και οι Σοβιετικοί.
– Τα 80 (%) των πολιτικών προσφύγων της Τασκένδης ήταν και παραμένουν μαζί μου ανεξάρτητα αν εσείς για να τους αλλαξοπιστήσετε πήρατε τα πιο σκληρά μέτρα.
– Αν με αφήνατε να έρθω στην Τασκένδη, τότες θα βλέπατε τι πιστεύουν οι κομμουνιστές».
Πηγή: www.tovima.gr
Τα άρθρα που δημοσιεύουμε δεν απηχούν αναγκαστικά τις απόψεις μας και δεν δεσμεύουν παρά τους συγγραφείς τους. Η δημοσίευσή τους έχει να κάνει όχι με το αν συμφωνούμε με τις θέσεις που υιοθετούν, αλλά με το αν τα κρίνουμε ενδιαφέροντα για τους αναγνώστες μας.
