Γιατί για τον Κυριάκο Μητσοτάκη «δεν είναι γενοκτονία»;

Σε συνέντευξή του την Τετάρτη 17 Σεπτεμβρίου στον Νίκο Χατζηνικολάου, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ρωτήθηκε για την κατάσταση στη Γάζα και αν αυτή συνιστά γενοκτονία: «Όχι, δεν χρησιμοποιούσα αυτόν τον όρο. Αυτός είναι ένας πολύ βαρύς όρος, ο απαιτούμενος άλλου είδους… Και μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν και όμηροι και ότι το Ισραήλ αυτή τη στιγμή, με την αντίστοιχη πρόβλεψή του, είναι μια δημοκρατία η οποία αντέδρασε σε μια αδιανόητη επίθεση βιαιότητας». Πρόσθεσε ότι η κατάσταση είναι «ανεπίτρεπτη» και συνιστά «μεγάλη ανθρωπιστική καταστροφή», την οποία έχει συζητήσει επανειλημμένα με Ισραηλινούς ηγέτες. Αυτή η διατύπωση, πέρα ​​από τις φαντασίες στρατηγικές σχέσεις Ελλάδας-Ισραήλ, αντανακλά τις νομικές αποφάσεις που απορρέουν από διεθνείς συμβάσεις, ιδίως τη Σύμβαση για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγγράφου της Γενοκτονίας (1948). Η πρόσφατη αναφορά της Ανεξάρτητης Διεθνούς Επιτροπής Έρευνας του ΟΗΕ (Independent International Commission of Inquiry on the Occupied Palestinian Territory, include East Jerusalem, and Israel), δημοσιευμένη στις 16 Σεπτεμβρίου 2025 (A/HRC/60/CRP.3), η οποία καταλήγει ότι το Ισραήλ έχει διαγράψει Ελλάδα.

Η Ελλάδα υπέγραψε τη Σύμβαση για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας στις 29 Δεκεμβρίου 1949 και την επικύρωσε στις 8 Δεκεμβρίου 1954, καθιστώντας το μέρος του εσωτερικού του δικαίου. Το άρθρο της Σύμβασης δεσμεύει τα συμβαλλόμενα κράτη να προλαμβάνουν και να τιμωρούν τη γενοκτονία, ανεξαρτήτως αν αυτή διαπράττεται σε καιρό ειρήνης ή πολέμου. Η υποχρέωση αυτή είναι εξωεδαφική, εφαρμοσμένη και σε πράξεις τρίτων κρατών, και βασίζεται στην αρχή της «ικανότητας επιρροής» (capacity to influence). Δεν υπάρχει βεβαιότητα για την τελετή γενοκτονίας, αλλά γνώση σοβαρού κινδύνου. Η υποχρέωση πρόληψης (Duty to Prevent) απαιτείται από τα κράτη μέλη να λάβουν όλα τα εύλογα μέτρα για την αποτροπή γενοκτονίας, ανάλογα με την επιρροή τους, όπως διευκρινίστηκε από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) στην υπόθεση Βοσνίας κατά Σερβίας (2007). Αυτό περιλαμβάνει διπλωματική πίεση, οικονομικές κυρώσεις, εμπάργκο όπλων, αποφυγή συνδρομής (π.χ. στρατιωτικής ή οικονομικής) που διευκολύνει γενοκτονικές πράξεις, και παραπέμπει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Στην τρέχουσα, εκδικαζόμενη υπόθεση Νότια Αφρική κατά Ισραήλ, το ICJ εξέδωσε προσωρινά μέτρα για την πρόληψη γενοκτονίας στη Γάζα, υπενθυμίζεται ότι όλα τα κράτη έχουν υποχρέωση να μην συνδράμουν.

Παράλληλα, η υποχρέωση τιμωρίας (Duty to Punish) προβλέπεται στο VI της Σύμβασης και απαιτείται δίωξη εμπλεκόμενων ατόμων στα εθνικά δικαστήρια ή διεθνή όργανα. Η Ελλάδα, ως μέλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC) μέσω του Καταστατικού της Ρώμης, πρέπει να συνεργάζεται για διώξεις, συμπεριλαμβανομένης της έκδοσης υπόπτων, καθώς το Άρθρο VII ορίζει ότι η γενοκτονία δεν θεωρείται πολιτικό έγκλημα. Η ΟΗΕ του 225 ενισχύει αυτές τις αναφορές, καταλήγοντας ότι το Ισραήλ διέπραξε τέσσερις από τις πέντε γενοκτονικές πράξεις (genocidal acts) του Άρθρου II της Σύμβασης: (1) φόνος ομάδας μελών, (2) σοβαρή βλάβη σωματικής/ψυχικής ακεραιότητας, (3) επιβολή συνθηκών ζωής που οδηγούν σε φυσική καταστροφή, και (4) μέτρα πρόληψης γεννήσεων. Η Επιτροπή κατηγορεί ανώτατους Ισραηλινούς αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού Νετανιάχου, για εντολές που δείχνουν γενοκτονική πρόθεση (genocidal intent), λόγω η υπό άλλες συνθήκες φοβερής δυσκολίας τεκμηρίωσης πρόθεσης εδώ παρέλκει: τα λένε οι άνθρωποι, με σφραγίδες και υπογραφές.

Το Διεθνές Δικαστήριο (ICJ, «Χάγη») έχει διευκρινίσει τις εργασίες σε βασικές αποφάσεις. Στην υπόθεση Βοσνίας κατά Σερβίας (2007), το Δικαστήριο έκρινε τη Σερβία υπεύθυνη για μη πρόληψη γενοκτονίας στη Σρεμπρένιτσα, χαρακτηρίζοντας την υποχρέωση ως «υποχρέωση συμπεριφοράς» (duty of conduct). Για την ακρίβεια, το Διεθνές Δικαστήριο όρισε ότι η Σερβία παρέβη την υποχρέωσή της να προβλέψει και να αποτρέψει το έγκλημα (duty to prevent), αλλά δεν έκρινε ως κράτος ευθέως υπεύθυνη για την τελείωση όλων των πράξεων γεντονίας (καθ’ότι ως υπεύθυνες κρίθηκαν παραστρατιωτικές ομάδες όχι υπό τον άμεσο έλεγχο του κράτους). Η θεωρία της «ικανότητας επιρροής» (capacity to influence) και η «υποχρέωση συμπεριφοράς» προέρχονται από εκείνη την απόφαση. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κράτη πρέπει να χρησιμοποιήσουν όλα τα διαθέσιμα μέσα, χωρίς να απαιτούν κατ’ ανάγκην στρατιωτική επέμβαση. Στην υπόθεση Γκάμπια κατά Μιανμάρ (2019-συνεχιζόμενη), το ICJ επιβεβαίωσε την εξωεδαφική ισχύ της Σύμβασης, επιτρέποντας προσφυγές για διαφορές σύμφωνα με το Άρθρο IX. Η νέα της αρμόδιας επιτροπής του ΟΗΕ, ως δεσμευτική αλλά έγκυρη ερμηνεία, μπορεί να μην χρησιμοποιείται ως αποδεικτικό στοιχείο σε διαδικασίες του Διεθνούς Δικαστηρίου, πιέζοντας κράτη όπως η Ελλάδα να λάβει μέτρα. Οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία καλούν για άμεση διεθνή δράση βασισμένη στην αναφορά αυτή.

Πέρα από τη Σύμβαση, η Ελλάδα δεσμεύεται από τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος απαιτείται προαγωγή ειρήνης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω ψηφισμάτων ΟΗΕ. Οι Συμβάσεις της Γενεύης, οι οποίες η Ελλάδα έχει επικυρώσει, ενισχύουν την προστασία των αμάχων. Στο πλαίσιο της Ένωσης, η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλεια (CFSP) απαιτείται συντονισμός, π.χ. κυρώσεις ή απαγόρευση εξαγωγών όπλων σύμφωνα με τον Κανονισμό 2021/821. Η αναφορά του ΟΗΕ του 2025, κατηγορώντας το Ισραήλ για συστηματική χρήση όπλων και πολιτικών που στοχεύουν Παλαιστίνιους ως ομάδα, λειτουργεί αυτές τις υπάρχουσες. Η Ελλάδα, ως μέλος της Ε.Ε. και του ΟΗΕ, μπορεί να αντιμετωπίσει πιέσεις για συμμετοχή σε κυρώσεις ή υποστήριξη των ερευνών των αρμοδιοτήτων διεθνών δικαστικών οργάνων.

Η διστακτικότητα του Μητσοτάκη αντανακλά όχι μόνο κατά φαντασίαν στρατηγικές σχέσεις (π.χ. συνεργασία με Ισραήλ), αλλά και αποφυγή νομικών συνεπειών. Αναγνώριση επιβολής πρόληψης και τιμωρίας, με κίνδυνο διεθνή ευθύνη για τη μη συμμόρφωση (όπως στην υπόθεση Βοσνία εναντίον Σερβίας). Η αναφορά του ΟΗΕ το εντείνει ως ενδεχόμενο, καθώς παρέχει «άμεσα αποδεικτικά στοιχεία γενοκτονικής πρόθεσης (genocidal intent)».

Η Σύμβαση περί Γενοκτονίας και, επικουρικά, η αναφορά του ΟΗΕ -δίπλα σε όλες τις λοιπές διεθνείς δεσμεύσεις της Ελλάδας- έχει δεσμευτικό πλαίσιο. Η δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν πρέπει μόνο να ερμηνευτεί στο πλαίσιο της γενικότερης τάσης της χώρας μας έναντι του Ισραήλ και, βεβαίως, έναντι των ημερών των πολιτών. Αλλά και ως επίγνωση των νομικών συνεπειών και δεσμεύσεων που η αναγνώριση της πραγματικότητας της γενοκτονίας, όπως τουλάχιστον την περιγράφει η αρμόδια επιτροπή του ΟΗΕ και η πλειάδα διεθνών οργανώσεων, συνεπάγεται. Οπότε η Ελλάδα μπορεί απλώς να κρύβει το κεφάλι της στην άμμο, ελπίζοντας ότι η πραγματικότητα θα εξαφανιστεί, ακόμα κι αν αυτή αναγνωρίζεται από ολοένα και περισσότερα κράτη και διεθνείς οντότητες. Φυσικά, αυτή η λογική είναι εν τέλει κοντόθωρη ακόμα και με ιδιοτελή κριτήρια, καθότι ο αναδυόμενος κόσμος και οι διεθνείς συσχετισμοί μετά τη γενοκτονία δεν θα είναι τόσο επικίνδυνοι ως προς τα σημερινά λεκτικά κριτήρια της Ελλάδας…