Οι κίνδυνοι από την κρίση σε Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν

Συνεχίζεται η κρίση στην Αρμενία που προκλήθηκε από τη σύλληψη του Αρχιεπισκόπου Μπαγκράτ Γκαλστανιάν, ο οποίος συνδέεται με το αντιπολιτευόμενο κίνημα «Ιερός Αγώνας». Με μια σειρά από προφυλακίσεις ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν εντείνει την πολεμική του προς την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία. Στις ρίζες της διαμάχης είναι η κριτική που έχει δεχθεί ο Νικόλ Πασινιάν από τον «Καθολικό», δηλαδή τον προεστώτα της Αρμενικής Εκκλησίας Γκαρεγκίν Β΄ σχετικά με την ήττα στον πόλεμο με το Αζερμπαϊτζάν και την εκκένωση των Αρμενίων από περιοχές του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Ο συλληφθείς Μπαγκράτ Γκαλστανιάν είναι ένα κομβικό πρόσωπο της κριτικής, καθώς είχε ηγηθεί διαδηλώσεων το 2024 και είχε εκφράσει τη λαϊκή οργή για την απώλεια της περιοχής (2023) που θεωρείται εθνικό λίκνο των Αρμενίων. Ο Πασινιάν, ο οποίος με τραμπικό ήθος συνηθίζει τη διπλωματία των σόσιαλ μίντια, χαρακτήρισε ως «εγκληματικό-ολιγαρχικό» τον κλήρο της Αρμενίας και δήλωσε ότι υπάρχει σχέδιο αποσταθεροποίησης εναντίον του. Τουλάχιστον 14 άτομα έχουν συλληφθεί από τις αρχές της Αρμενίας σε μια πρωτοφανή κρίση. Τον Ιούνιο ο Νικόλ Πασινιάν είχε προσπαθήσει να εκτοπίσει τον Γκαρέγκιν Β΄ από την ηγεσία της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας, μεταξύ άλλων καλώντας τους πιστούς σε «απελευθέρωση» της Εκκλησίας

Μεταξύ των συλληφθέντων είναι ο δισεκατομμυριούχος Σαμβέλ Καραπετιάν, στον οποίο ανήκει ο σημαντικός Όμιλος Tashir. Γεννημένος το 1965, ο Καραπετιάν σπούδασε μηχανικός στο Γερεβάν και δραστηριοποιήθηκε σε εταιρεία που συνεργαζόταν με τη ρωσική Gazprom, ενώ στη συνέχεια επεκτάθηκε σε επιχειρήσεις ακινήτων.

Από το 1999 ο Όμιλος Tashir περιλαμβάνει επιχειρηματικές δραστηριότητες στον τομέα των κατασκευών, του τουρισμού, της εστίασης, της βιομηχανίας, της ενέργειας κ.ά., απασχολώντας τουλάχιστον 30.000 άτομα. Στην Αρμενία ο Όμιλος του Σαμβέλ Καραπετιάν κατέχει σημαντική εταιρεία ηλεκτρισμού. Ο Καραπετιάν, όμως, πέρα από τη μεγάλη φιλανθρωπική δραστηριότητά του, για την οποία έχει βραβευθεί από την Εκκλησία, είχε πραγματοποιήσει επενδύσεις και φιλανθρωπικές δραστηριότητες στη «Δημοκρατία του Αρτσάχ», μεταξύ άλλων χρηματοδοτώντας την ίδρυση νοσοκομείου στο Στεπανακέρτ, το οποίο όμως βομβαρδίστηκε από τους Αζέρους. Ο Καραπετιάν είχε ανακοινώσει επενδύσεις ύψους 600 εκατομμυρίων δολαρίων για τον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού τομέα της Αρμενίας. Ο Καραπετιάν είχε υποστηρίξει την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία στην κριτική της προς την κυβέρνηση της Αρμενίας. Η σύλληψή του, μεταξύ άλλων, θέτει ερωτήματα ως προς την τύχη των εταιρειών που σχετίζονται με τον ενεργειακό τομέα της Αρμενίας. Σημειωτέον ότι τον Σαμβέλ Καραπετιάν υποστήριξε μετά την πρόσφατη σύλληψή του με δηλώσεις του ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος.

Η γεωπολιτική σημασία της διένεξης στην Αρμενία φαίνεται και από την ηχηρή παρέμβαση του προέδρου της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος εξέφρασε την αλληλεγγύη της Γαλλίας απέναντι στις προσπάθειες αποσταθεροποίησης στην Αρμενία και τόνισε κυρίως τη σημασία της ειρήνης με το Αζερμπαϊτζάν και την ομαλοποίηση των σχέσεων ανάμεσα στην Αρμενία και την Τουρκία. Η Γαλλία επιδοκιμάζει με τον τρόπο αυτό το σχέδιο του Νικόλ Πασινιάν «Πραγματική Αρμενία», το οποίο καλεί τους Αρμενίους να σκεφτούν το μέλλον τους και να αποδεχθούν μια μακροπρόθεσμη ειρήνη ή και φιλία με το Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο, οι δημοσκοπήσεις του τελευταίου μήνα δείχνουν ότι τα δύο τρίτα των Αρμενίων εκφράζουν σκεπτικισμό ως προς το σχέδιο αυτό του πρωθυπουργού Πασινιάν. Φαίνεται ότι ένας άξονας φιλίας της Αρμενίας με το Αζερμπαϊτζάν, αλλά και με την Τουρκία, δηλαδή τις δύο χώρες που έχουν εκδιώξει τους Αρμενίους από ιστορικές τους κοιτίδες, δεν είναι επιθυμητή από το μεγαλύτερο μέρος του αρμενικού λαού και θα χρειαστεί μια ισχυρή δόση κρατικής καταστολής, προκειμένου να επικρατήσει.

Πολλοί φοβούνται τα χειρότερα, όπως ο αντιπολιτευόμενος δικηγόρος Ρούμπεν Μελικιάν που δήλωσε με ανάρτηση ότι οι Αρμένιοι θα πρέπει να προστατεύσουν τα ιερά λείψανα, την αρμενική ταυτότητα, το «θεόσδοτο δικαίωμα στην αναπνοή και την ύπαρξη». Οι φόβοι προκύπτουν από το ότι ο πρωθυπουργός Πασινιάν, αγνοώντας τις διατάξεις του αρμενικού συντάγματος περί διαχωρισμού Εκκλησίας και κράτους επιζητεί δυναμικά την αντικατάσταση του Αρμένιου καθολικού Γκαρεγκίν Β΄ από περισσότερο πειθήνιο προκαθήμενο. Ο Γκαρεγκίν, όμως, χαίρει μεγάλης δημοφιλίας σε μέρος του αρμενικού λαού, όπως φάνηκε από την ενθουσιώδη υποδοχή που του έγινε στο αεροδρόμιο του Γερεβάν στις 11 Ιουνίου, ύστερα από ταξίδι του στο εξωτερικό, και η οποία προβλημάτισε την αρμενική κυβέρνηση.

Η κρίση στο Αζερμπαϊτζάν

Υπάρχει όμως μία συγγενής κρίση στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου που προβληματίζει εξίσου. Η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν στρέφεται συστηματικώς εναντίον της Ρωσίας με απαγόρευση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων που σχετίζονται με ρωσικούς φορείς και σύλληψη Ρώσων δημοσιογράφων στη χώρα. Μεταξύ άλλων, πραγματοποιήθηκαν έφοδοι στο Sputnik Azerbaijan, που ανήκει στο ρωσικό πρακτορείο μέσων ενημέρωσης Rossiya Segodnya. Ακυρώθηκε επίσης επίσκεψη Ρώσου αναπληρωτή πρωθυπουργού στο Αζερμπαϊτζάν.

Το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας διαμαρτυρήθηκε εντόνως στον πρέσβη του Αζερμπαϊτζάν στη Μόσχα για τις εχθρικές ενέργειες του Μπακού, κατηγορώντας το ότι καταστρέφει συνειδητά τις μέχρι πρότινος καλές διμερείς σχέσεις. Το Αζερμπαϊτζάν από την πλευρά του χαρακτήρισε ως «συστηματική βία» τη στάση της Ρωσίας έναντι της αζερικής μειονότητας με αφορμή ρωσική επιχείρηση στο Εκατερίνμπουργκ όπου φονεύθηκαν δύο άτομα αζερικής καταγωγής (με ρωσικά διαβατήρια), ενώ συνελήφθησαν συνολικά έξι.

Η Μόσχα, ωστόσο, ισχυρίζεται ότι επρόκειτο για εγκληματική ομάδα, η οποία αναμειγνυόταν σε συμβόλαια θανάτου και δεν μπορούσε να γίνει ανεκτή. Επιπλέον, η ανακοίνωση των ανακριτικών αρχών της Ρωσίας αναφέρει ότι ο ένας τουλάχιστον θάνατος προήλθε από καρδιακή ανεπάρκεια. Με τον τρόπο αυτό ακυρώνονται οι πολυετείς καλές μετασοβιετικές διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες άλλωστε είχαν οδηγήσει και σε συζητήσεις για το μέλλον του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Η κρίση που προκάλεσε το Αζερμπαϊτζάν στη σχέση του με τη Ρωσία σχετίζεται με το ευρύτερο περιβάλλον της Δυτικής Ασίας, καθώς το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί έναν πολύτιμο σύμμαχο του Ισραήλ εναντίον του Ιράν. Η αζερική μειονότητα στο Ιράν φτάνει περί το 20% του συνολικού πληθυσμού του τελευταίου και είναι πολυπληθέστερη από τους πολίτες του καθαυτό Αζερμπαϊτζάν. Το Αζερμπαϊτζάν είχε ιστορικώς κατακτηθεί τόσο από τους Πέρσες όσο και από τους Ρώσους με το σημερινό ανεξάρτητο κράτος να αποτελεί την παλαιότερη ρωσική επαρχία, ενώ ένα μεγάλο μέρος του βρέθηκε υπό το Ιράν.

Στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν υπάρχουν drones τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε ένα επόμενο επεισόδιο της πολεμικής αναμέτρησης ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν. Το Αζερμπαϊτζάν, ωστόσο, ενδέχεται να αναλάβει ενεργότερο ρόλο και στο πολεμικό θέατρο της Ουκρανίας. Το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί, εξάλλου, σημαντικότατο σύμμαχο και της Τουρκίας, η οποία το εντάσσει στην παντουρανική ιδεολογία της περί σχέσεών της με συγγενείς λαούς στη Δυτική και Κεντρική Ασία. Συνολικά, ένας άξονας Τουρκίας, Αζερμπαϊτζάν, αλλά και Αρμενίας, ο οποίος θα βρισκόταν επίσης σε συνεργασία με το Ισραήλ (παρά ή συμπληρωματικά με τις τρέχουσες διαφορές Ισραήλ και Τουρκίας στη Συρία) θα ανέτρεπε τα δεδομένα νοτίως του Καυκάσου με απρόβλεπτες συνέπειες για τις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στη Δυτική Ασία.