Για τη γαλλίδα αναρχοσυνδικαλίστρια που έγινε σύμβολο των αγώνων κατά της γαλλικής αποικιοκρατίας, και χαιρετίστηκε ως «Μητέρα της Ελεύθερης Αλγερίας»
Της Λαμπρινής Θωμά
13 Αυγούστου 2023
Και οι δύο τους περιγράφουν έναν «έρωτα με την πρώτη ματιά». Η Εμιλύ Μπουσκάν (Émilie Busquant), υπάλληλος αρωματοπωλείου με καταγωγή από τη Λωραίνη, και ο Μεσσαλί Χατζ, μετανάστης στο Παρίσι από την ανατολική Αλγερία, ήξεραν από την πρώτη στιγμή, θα πουν, πως ήταν φτιαγμένοι ο ένας για τον άλλο. Δύο νέα παιδιά, που κουβαλούσαν στους ώμους τους ένα τεράστιο επαναστατικό φορτίο, αυτό που τους ένωσε για πάντα. Η νεαρή Γαλλίδα πωλήτρια αρωμάτων, ήταν κόρη αναρχοσυνδικαλιστή εργάτη, αναρχική και φεμινίστρια η ίδια. Ο νεαρός Αλγερινός, μόλις είχε έρθει σε επαφή με τις μαρξιστικές ιδέες, στρατευμένος στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας του. Δύο δρόμοι που φαίνονταν απολύτως διαφορετικοί, συναντήθηκαν και καθόρισαν την Ιστορία.
«Η πυρκαγιά που ανάψαμε το Νοέμβριο του 1954, που θα ανέτρεπε τη μοίρα τη δική μας αλλά και των άλλων σκλάβων, οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, σε αυτόν τον άνθρωπο [το Μεσαλλί]. Για να πειστεί κανείς γι’ αυτό, αρκεί να κάνει ένα άλμα προς τα πίσω και να επιστρέψει σε εκείνη την ημερομηνία του 1926. Στην πραγματικότητα, ήταν πολύ λίγοι, αυτοί που πίστευαν ότι η χώρα μας θα μπορούσε κάποτε να ανακτήσει την ανεξαρτησία της.Χάρη σε αυτόν τον άνθρωπο και σε μια χούφτα παρτιζάνων μπόρεσε να γίνει πραγματικότητα κάτι που φαινόταν τρελή ουτοπία». Ο Μπεν Μπελά για το Μεσαλλί Χατζ, 1982
Ο Αχμεντ μπεν Μεσσαλί Χατζ, θεωρείται ο Πατέρας της Αλγερινής Ανεξαρτησίας, παρότι οι συνθήκες τον ξεπέρασαν. Μεγαλωμένος με αυστηρό θρησκευτικό τρόπο, από την κόρη καδή μητέρα του, μουσουλμάνος σούφικης επιρροής, έφτασε στο Παρίσι το 1923, στα 25 χρόνια του, ψάχνοντας για δουλειά, αφού πρώτα υπηρέτησε στο γαλλικό στρατό. Για να ζήσει, πουλούσε αλγερινά χειροτεχνήματα και καπέλα στους δρόμους, πότε πότε έκανε κανένα μεροκάματο στα εργοστάσια υφαντουργίας. Οι παρέες του ήταν εργάτες από το Μαγκρέμπ, πολλοί ήδη στις τάξεις του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που, όπως όλα τα κομμουνιστικά κόμματα, δεν έκανε φυλετικές διακρίσεις.
Η Εμιλύ Μπουσκάν, αναρχοσυνδικαλίστρια και φεμινίστρια, γεννημένη το 1901, μεγάλωσε, κι εκείνη και τα οκτώ αδέλφια της, βαπτισμένη στις αναρχικές ιδέες. Ο στρατευμένος αναρχοσυνδικαλιστής πατέρας της, συνεπής άθεος, δεν βάφτισε με κανέναν άλλο τρόπο τα παιδιά του.
Τον ίδιο δρόμο ακολούθησαν κι η ίδια με τον Μεσσαλί: διαφυλετικό και ανύπαντρο ζευγάρι στη Γαλλία, έγγαμοι γονείς αβάπτιστων παιδιών αργότερα στην Αλγερία, ταγμένοι στην Επανάσταση, όσο κι αν με αυτή τη λέξη περιέγραφαν κάτι διαφορετικό ο καθένας. Δύο διαφορετικοί κόσμοι, που συναντήθηκαν για να γίνουν η φλόγα που θα έβαζε τη φωτιά και θα οδηγούσε στην απελευθέρωση της Αλγερίας από το γαλλικό ζυγό.
Η αναρχική συγκρότηση της Εμιλύ αποδείχθηκε πολύτιμη για τον αγώνα: ο Μεσσαλί είναι ευφραδέστατος ομιλητής αλλά, αρχικά, δεν έχει την παιδεία να αποκαλύψει, ειδικά στη γαλλική γλώσσα, όλες τις πλευρές της εκμετάλλευσης. Τα γραπτά του και οι ομιλίες του είναι έργο και των δυό τους. Τον στηρίζει και οργανωτικά, όταν, με τη βοήθεια του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, δημιουργεί το ΒορειΑφρικανικό Αστέρι (Εtoile Nord-Africaine, ENA), την πρώτη οργάνωση των εργατών και μεταναστών από το Μαγκρέμπ που ζητούν ελευθερία και ανεξαρτησία. Ήταν η Εμιλύ που έγραψε την περίφημη ομιλία του, του 1926, που εκφωνήθηκε στις Βρυξέλλες, με την οποία επίσημα, για πρώτη φορά, απαίτησαν ανεξαρτησία της Αλγερίας, στην οποία αργότερα θα αναφερθεί ο Μπεν Μπελά. Και όλες οι επιστολές των επαναστατών προς την Κοινωνία των Εθνών, το 1930, με στόχο την ανάδειξη του αλγερινού ζητήματος, έχουν γραφτεί από την Εμιλύ, που γίνεται η φωνή και του συντρόφου της και των Αλγερινών αγωνιστών, και μαζί σπάει κάθε στερεότυπο.
Μόνο που οι σχέσεις με το ΚΚ ήταν κάτι που δεν της πολυάρεσε: οι κομματικοί μηχανισμοί, ακόμη κι αν υποστήριζαν καλούς σκοπούς, δεν συγκινούσαν το αναρχικό κορίτσι, που μιλούσε με καχυποψία γι’ αυτούς στον σύντροφό της. Αν ο Μεσσαλί έφυγε από το κόμμα, όπου στρατεύτηκε στη νιότη του ακριβώς πριν τη γνωρίσει, και αν ξεκίνησε επαφές και ανοίγματα προς τους τροτσκιστές και την ελευθεριακή αριστερά, ήταν γιατί σε κείνο το πρώτο σπίτι τους συζητούσαν μαζί πως χτίζεις την ελευθερία.
Το 1929, όταν το ΕΝΑ εγκαταλείπει τις αγκάλες του Κομμουνιστικού Κόμματος, οι αγωνιστές του περνούν στην παρανομία. Το ζευγάρι βρίσκεται στη Γενεύη, εξόριστο, το 1935. Τα διαβάσματα και οι επαφές του Μεσσαλί εκεί τον οδηγούν από το μαρξισμό στον παναραβισμό και το Ισλάμ. Είναι το τέλος του ΕΝΑ κι η δημιουργία του Κόμματος του Αλγερινού Λαού (Parti du Peuple Algérien, PPA), που φτιάχνεται το Μάρτη του 1937. Είναι η εποχή που η ζωή του Μεσσαλί αποτελείται από διαλλείματα εντός και εκτός της φυλακής, εντός κι εκτός της Ευρώπης – ουκ ολίγες φορές θα σταλεί φυλακισμένος στη Μπραζαβίλ, στην κόλαση των καταναγκαστικών έργων. Είναι η εποχή που ο μόνος πόρος της οικογένειας είναι ο μισθός της Εμιλύ.
«Γεννήθηκε σε μια φτωχή περιοχή της Γαλλίας, επαναστατική και πατριωτική μαζί, με τη μοίρα της οικογένειάς της να είναι αυτή του ταπεινωμένου προλεταριάτου» Μεσσαλί Χατζ, Απομνημονεύματα
Εδώ, σε αυτό το ζευγάρι, δεν υπάρχουν ρόλοι, δεν υπάρχουν παραδόσεις, όλα τα καθορίζει ο αγώνας. Η θέση της Εμιλύ είναι προκλητική προς τα στερεότυπα όχι μόνο των αλγερινών αγωνιστών – κυρίως μουσουλμάνων- αλλά και των Γάλλων κομμουνιστών και λοιπών αριστερών που στηρίζουν το αντιαποκιοκρατικό αγώνα, αν και δεν έχουν μάθει να βλέπουν γυναίκες στον πρώτο ρόλο. Όσο η επίσημη Γαλλία κυνηγάει, συλλαμβάνει, φυλακίζει το Μεσσαλί, τόσο το όνομά του ταυτίζεται με το απελευθερωτικό μέτωπο και τόσο η Εμιλυ αποκτά ερείσματα και καταλύει στερεότυπα. Όχι όλα: όλοι την αποκαλούν Μαντάμ Μεσσαλί… Ως Μαντάμ Μεσσαλί μιλάει σε συγκεντρώσεις αλγερίνων επαναστατών, σε συνελεύσεις της γαλλικής ριζοσπαστικής αριστεράς, και γίνεται γέφυρα αυτών των δύο κοινοτήτων, στην πιο κρίσιμη στιγμή. Η ίδια της η παρουσία, και ακόμη περισσότερο οι πύρινοι λόγοι της, απαντούν στα περί «πολιτισμένης Γαλλίας» που επιθυμεί να «εκπολιτίσει την Αλγερία», το κυρίαρχο αφήγημα της εποχής.
Η γαλλική αριστερά, χάρη στην Εμιλύ, μπαίνει πιο ενεργά στον αγώνα: παρέχει κάλυψη στις (ακόμη παράνομες) συγκεντρώσεις των μεταναστών του Μαγκρέμπ, κρύβει Αλγερινούς αγωνιστές, τυπώνει τα έντυπά τους… η μίξη που δημιουργείται, χάρη σε αυτή την συγκλονιστική γυναίκα, οι δεσμοί που θα δημιουργηθούν, θα φανούν πολύτιμοι στο χτίσιμο της ελεύθερης Αλγερίας.
Επιστρέφουν στην πατρίδα του Μεσσαλί ένα σεβαστό διάστημα την περίοδο του Μεσοπολέμου, ζευγάρι με δύο παιδιά πια. Ο Μεσσαλί μετέχει στην ανατροφή τους ισότιμα, όταν δεν βρίσκεται στη φυλακή, κι η Εμιλύ μαθαίνει αραβικά. Όταν εκείνος φυλακίζεται, η Εμιλυ κρατά το κίνημα ζωντανό, δουλεύει, φροντίζει την οικογένεια. Ντυμένη με την φορεσιά του τόπου, προσπαθεί να απαντήσει σε όσους – από τις (ανδρικές) κεφαλές της αλγερινής αντίστασης – την θεωρούν «κακή» για την εικόνα του άντρα αγωνιστή που σέβεται τις αρχές του Ισλάμ, κι άρα καλό θα ήταν να της μάθει τη θέση της, αυτής της Γαλλίδας…
«Δεν θέλω να πεθάνω πριν δω την ανεξαρτησία της Αλγερίας», Εμιλυ Μπουσκάν, 1952
Ούτε εκείνη, ούτε ο Μεσσαλί, ούτε ο λαός θα παραδοθούν σε αυτό το ψέμα. Όταν η Εμιλύ θα φύγει πρόωρα από τη ζωή, τον Οκτώβριο του 1953, θα φανεί πόσο ο αλγερινός λαός αποδέχθηκε και αγάπησε αυτή την μοναδική γυναίκα. Πάνω από δέκα χιλιάδες απλοί άνθρωποι ακολούθησαν το φέρετρό της, μέσα στους δρόμους του Αλγερίου, ως το λιμάνι, ως το καράβι που θα μετέφερε τη σορό της στη Γαλλία, χιλιάδες την έκλαψαν εκείνη τη μέρα, αποκαλώντας την «Μητέρα της Αλγερίας». Οι λιμενεργάτες ήταν οι τελευταίοι που τη χαιρέτησαν στην Αλγερία, με στάση εργασίας όσο το φέρετρο ανέβαινε στο πλοίο, φέρετρο σκεπασμένο με την σημαία μιας χώρας που ακόμη δεν υπήρχε, τη σημαία που έραψε με τα ίδια της τα χέρια, πομπή που ολοκληρώθηκε χωρίς κανένα θρησκευτικό σύμβολο. Στη Γαλλία, από το λιμάνι το φέρετρο μεταφέρεται με τρένο, και περνά μέσα από το εργοστάσιο του ατσαλιού που δούλευε ο πατέρας της, η ρίζα των ιδεών και των αγώνων της, για να την αποχαιρετήσουν οι εργάτες. Μόνο η σημαία της Αλγερίας στο φέρετρο την τιμά, καμία θρησκευτική τελετή δεν οργανώνονται στον μεγάλο αποχαιρετισμό. Είναι εκεί όμως κάθε ομάδα, κάθε εκπρόσωπος, κάθε διαφορετικό κλωνάρι του αγώνα της Αλγερίας, και μαζί όλη η γαλλική αριστερά. Ο κύκλος κλείνει, ο κρατούμενος Μεσσαλί, με ειδική άδεια και υπό το βλέμμα των αστυνομικών που τον συνοδεύουν, παρακολουθεί την κηδεία και εκφωνεί τον επικήδειο. Όχι της συντρόφου του, αλλά της επαναστάτριας που θα αποκαλέσει «σύμβολο της ένωσης του αλγερινού και του γαλλικού λαού, στον κοινό τους αγώνα».
Δεν είδε την ανεξαρτησία της Αλγερίας, όπως ονειρεύτηκε. Δεν είδε, όμως, ούτε την έκπτωση του συντρόφου της. Ο σκληρός και πολύνεκρος πόλεμος που ξεκινάει το 1954, ο αγώνας της ανεξαρτησίας με επικεφαλής το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Front de Liberation Nationale, FLN), έχει ξεπεράσει το Μεσαλλί – ο ρόλος του πολλές φορές είναι πια αντιδραστικός, κρίνουν οι αγωνιστές, που όμως δεν αμφισβητούν την προσφορά του ζεύγους Μεσσαλί στη ρίζα το αγώνα.
Ειδικά για την Εμιλυ, η μνήμη του αλγερινού λαού είναι συγκινητική και αποκαλυπτική: στη λαϊκή παράδοση, φέρεται η Εμιλυ να σχεδίασε και να έραψε την σημαία της Ελεύθερης Αλγερίας, την σημερινή σημαία του κράτους της Αλγερίας. Οι ιστορικοί διχάζονται, κάποιοι λένε πως, ίσως να μην τη σχεδίασε, μόνο να έραψε τη σημαία η Εμιλυ, καποιοι, πολύ λιγότεροι, λένε πως πρόκειται για μύθο. Κάποιοι μιλάνε και για έμφυλη μυθολογική περιγραφή – η γυναίκα ράβει στο σπίτι το έμβλημα της Πατρίδας, ο άντρας αγωνίζεται έξω από το σπίτι. Το γεγονός ότι η Εμιλύ επέμενε να ντύνεται με τον τρόπο που ντύνονταν οι αλγερινές γυναίκες, το ότι αποδεχόταν να τη φωνάζουν Μαντάμ Μεσσαλί, όμως, τότε, θα έπρεπε να μεταφραστεί ως υποταγή. Κάτι που ποτέ δε γνώρισε αυτό το περήφανο κορίτσι.
Η σημαία που έραψε ήταν η πρώτη αλγερίνικη σημαία που κατέβηκε στους δρόμους. Κι ήταν γυναίκες, άλλες, χιλιάδες, που έραβαν σημαίες για να αποκτήσουν σύμβολα οι αγώνες, ακολουθώντας το παράδειγμά της.
Πηγή: thepressproject.gr
Τα άρθρα που δημοσιεύουμε δεν απηχούν αναγκαστικά τις απόψεις μας και δεν δεσμεύουν παρά τους συγγραφείς τους. Η δημοσίευσή τους έχει να κάνει όχι με το αν συμφωνούμε με τις θέσεις που υιοθετούν, αλλά με το αν τα κρίνουμε ενδιαφέροντα για τους αναγνώστες μας.