Η κοσμοθεωρία του ναζισμού

Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού Johann Chapoutot «Η πολιτιστική επανάσταση του ναζισμού» (μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, Πόλις 2021). Η ακόλουθη συνέντευξη του Γιοάν Σαπουτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα L’ Humanité

● Για να επαναλάβουμε την έκφραση του τίτλου του τελευταίου βιβλίου σας, ως προς τι ο ναζισμός αποτέλεσε μια «πολιτιστική επανάσταση»;

Δεν χρησιμοποιώ τον όρο πολιτισμός με την έννοια που μιλάμε για τα γράμματα ή τις τέχνες, αλλά με την έννοια της κοσμοθεωρίας, της Weltanschauung, για να επαναλάβουμε έναν όρο που χρησιμοποιήθηκε από τους ναζί, ο οποίος όμως ήταν αρχικά ένας τεχνικός όρος της φιλοσοφίας που πέρασε στην πολιτική. Ο ναζιστικός πολιτισμός είναι αυτό που συγκροτεί το διανοητικό πλαίσιο της πρόσληψης και της ερμηνείας της πραγματικότητας από τους ναζί. Οι ναζί πιστεύουν ότι ο πολιτισμός έχει αλλοτριωθεί. Από τον χριστιανισμό αρχικά, που στα μάτια τους είναι μια ιουδαιοποίηση της γερμανικότητας, από τον ουμανισμό στη συνέχεια, από τη Γαλλική Επανάσταση τέλος, με δυο λόγια από όλους τους οικουμενισμούς που ήρθαν να παραβιάσουν την ατομικότητα, την αυθεντικότητα και την ιδιαιτερότητα των γερμανικών λαών.

Σύμφωνα με τους ναζί, οι Γερμανοί, όπως και όλα τα υγιή ζωντανά όντα, πρέπει να φροντίζουν πρώτα απ’ όλα για τους εαυτούς τους. Τους έμαθαν, όμως, να φροντίζουν για τους άλλους. Αυτό οδήγησε στον εκφυλισμό της γερμανικότητας, που προκλήθηκε από την ανάμειξη των αιμάτων, από τη φροντίδα για τους άρρωστους, από τον σεβασμό για τον εχθρό, με δυο λόγια από όλες εκείνες τις χριστιανικές, καντιανές, επαναστατικές, οικουμενικές αξίες, τις οποίες οι ναζί καταπολεμούν. Χρειάζεται επομένως, κατά τη γνώμη τους, να πραγματοποιηθεί μια πολιτιστική επανάσταση, επανάσταση με την ετυμολογική έννοια της επιστροφής στις απαρχές. Οι ναζί είναι τόσο πολύ αντεπαναστάτες, αντιτίθενται τόσο πολύ στη Γαλλική Επανάσταση, ώστε χρησιμοποιούν τον όρο «επανάσταση» με την έννοια του 1788 και όχι του 1789.

● Μπορείτε να μας διευκρινίσετε γιατί ο ναζισμός ήθελε να διαγράψει το γεγονός της Γαλλικής Επανάστασης;

Στα μάτια των ναζί, η Γαλλική Επανάσταση υπήρξε μια από τις πιο ολέθριες περιόδους της παγκόσμιας ιστορίας. Η ιδέα σύμφωνα με την οποία ένας πολιτισμός θα γινόταν οικουμενικός είναι γι’ αυτούς μια ανοησία· μια ανοησία η οποία εξάλλου υπηρετεί τα ιδιαίτερα συμφέροντα των Γάλλων, των Βρετανών ή των Αμερικανών κ.ο.κ. Αυτή η οικουμενικότητα έχει μια βιολογική επίπτωση. Καταστρέφει τη νορδική φυλή. Η Γαλλική Επανάσταση, ως εισβολή και ενίσχυση της οικουμενικότητας, αντιμετωπίζεται ως ένα βιολογικό φαινόμενο, ως εξέγερση των Γάλλων, Ιουδαίων, Αράβων κ.ά. πληβείων εναντίον των γερμανικών αριστοκρατικών ελίτ, δηλαδή εναντίον των γαλαζοαίματων. Πρέπει να ξαναβάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, λένε οι ναζί. Να ξαναβάλουμε την ελίτ στη θέση που πρέπει να κατέχει, δηλαδή στην κατάσταση της φυλετικής, πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής κυριαρχίας. Πρέπει να ξαναβάλουμε τους πληβείους στη θέση τους, δηλαδή στην κατάσταση της δουλείας, επειδή κάθε καλή φυλετική κοινότητα λειτουργεί με βάση το υπόδειγμα της αρχαίας Σπάρτης, επομένως βασίζεται στη δουλεία.

● Η ερμηνεία της ελληνικής αρχαιότητας είναι ένα πρωταρχικό πολιτιστικό διακύβευμα στην Ευρώπη μετά την Αναγέννηση, ιδίως στη Γερμανία. Πώς εγγράφονται σε αυτή την παράδοση οι ναζί;

Η σχέση με την ελληνική αρχαιότητα υπερίσχυε στις γερμανόφωνες χώρες μετά την Αναγέννηση, εξαιτίας κυρίως του γεγονότος ότι η ρωμαϊκή κληρονομιά είχε προτιμηθεί από την Καθολική Εκκλησία και από τη γειτονική Γαλλία. Ο Λούθηρος εμπνέεται από την ελληνική γραμματική προκειμένου να δημιουργήσει τη γερμανική γλώσσα, όταν μεταφράζει τη Βίβλο. Ο Φίλιππος Μελάγχθων, ο συνεργάτης του, είναι εξαίρετος ελληνιστής. Αυτή η παράδοση συνεχίζεται με τον Βίνκελμαν στον 18ο αιώνα και αναπτύσσεται στον 19ο και στον 20ό, καθώς η ελληνική εξαιρετικότητα θεωρείται ότι είναι ομόλογη με τη γερμανική εξαιρετικότητα, με ένα κατασκευασμένο παιχνίδι αναλογιών ανάμεσα στην κατάσταση των Ελλήνων και των Γερμανών. Στον 19ο αιώνα, ένας νέος δικέφαλος Φίλιππος, ο Γουλιέλμος Α΄ και ο Μπίσμαρκ, ενοποιεί τις γερμανικές πολιτείες, που ήταν διαιρεμένες –σαν τις ελληνικές πόλεις– σε 350 κρατίδια, μετά τις συνθήκες ειρήνης της Βεστφαλίας, σε μια μεγάλη αυτοκρατορία. Αυτή η αναλογία αναπτύσσεται από μεγάλους στοχαστές, από τον Χέγκελ ώς τον Νίτσε και μέχρι τον Χάιντεγκερ. Το διαφορετικό με τους ναζί είναι ότι αυτοί δίνουν φυλετική διάσταση στο ζήτημα. Η παλιά αναλογία υποδήλωνε πολιτιστική, γλωσσική εκλεκτική συγγένεια, η οποία σηματοδοτούσε ωστόσο ακόμα και μια ουσιαστική κοινότητα, επειδή οι Γκέτε, Νίτσε, Χούμπολντ λένε τόσες φορές ότι η γερμανική γλώσσα είναι ομόλογη με την ελληνική γλώσσα, ώστε να μπορεί να υποθέσει κανείς μια ουσιαστική πνευματική συγγένεια. Οι ναζί είναι πεισμένοι φυλετιστές, οι οποίοι πιστεύουν ότι οι ελληνικές πόλεις ιδρύθηκαν από γερμανικές φυλές που μετανάστευσαν από τον Βορρά, από τον Νότο της Σκανδιναβίας και από τον Βορρά της Γερμανίας, που δεν ήταν ανεπτυγμένος, επειδή το κλίμα δεν το επέτρεπε. Στον μεσογειακό Νότο, αυτές οι γερμανικές φυλές μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν ένα είδος πολιτισμικής φωτοσύνθεσης, χάρη στην οποία αναπτύχθηκαν η φιλοσοφία, το δίκαιο, η αρχιτεκτονική, η γεωμετρία, το θέατρο κ.λπ.

● Αλλες μήτρες της ιδεολογίας του Τρίτου Ράιχ ήταν η βιολογία και ο κοινωνικός δαρβινισμός. Ποιον ρόλο παίζουν στην κοσμοθεωρία των ναζί;

Ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι μια καπιταλιστική και αποικιοκρατική ιδεολογία, που αποτελεί τη θεωρία μιας πρακτικής. Η πρακτική είναι ο καπιταλισμός των μητροπόλεων με τις ανισότητές του και τις ωμότητές του και η αποικιοκρατία στο εξωτερικό. Καπιταλισμός και αποικιοκρατία, με τις βαθιές τους ανισότητες, καταλήγουν νομιμοποιημένοι και δικαιολογημένοι από το χρίσμα της φύσης. Δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο να πρέπει να ασκηθεί κριτική ή να μετασχηματιστεί στην κοινωνική και στη γεωπολιτική διάταξη, επειδή είναι η φύση, και επομένως η φυσική αναγκαιότητα, εκείνη που καθόρισε εσείς να είστε στην κορυφή και άλλοι να είναι στον πάτο. Αυτή η ιδέα αναπτύσσεται αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία κι έπειτα στη Γαλλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή φτάνει καθυστερημένα στη Γερμανία με το βιβλίο του Χιούστον Στιούαρτ Τσάμπερλεν «Τα θεμέλια του 19ου αιώνα», που εκδόθηκε το 1899. Στο φόντο της δημογραφικής αγωνίας εκείνη την εποχή στη Γερμανία, της εδαφικής και διατροφικής αδυναμίας της Γερμανίας που θεωρείται πολύ μικρή για αυτή την επεκτεινόμενη φυλή, το έργο αυτό τροφοδοτεί την ιδεολογία του παγγερμανισμού και του επεκτατισμού. Οι ναζί είναι οι κληρονόμοι αυτών των ιδεών. Δεν επινόησαν τίποτα. Βασίζονται όμως σε έναν πολύ σκληρό κλάδο της επιστήμης, για να πουν ότι η γερμανική φυλή είναι στόχος βιολογικής επίθεσης εδώ και χιλιετίες, επειδή ποτέ δεν ήξερε πώς να αμυνθεί. Πρώτα απ’ όλα επειδή οι Γερμανοί είναι από τη φύση τους καλοί. Είναι παραγωγοί πολιτισμού. Είναι ευγενείς. Είναι ειρηνικοί. Επειτα επειδή δεν είχαν διαφωτιστεί από την επιστήμη. Η επιστήμη του 19ου αιώνα αποκάλυψε τους νόμους της ιστορίας, που είναι οι νόμοι της φύσης. Από τότε, λένε οι ναζί, η γενιά μας έχει μια βαριά ηθική ευθύνη, που δεν μπορούμε να παραβλέπουμε και να μην αναλαμβάνουμε δράση. […]