Κάνουν τους ψυχικά ασθενείς πελάτες των ιδιωτικών κλινικών (και) χωρίς τη θέλησή τους

Τον Οκτώβριο κι ενώ θέριευε το δεύτερο κύμα της πανδημίας, με την ιατρική κοινότητα ήδη εξουθενωμένη και αποδυναμωμένη από τις ανεγκέφαλες πολιτικές της κυβέρνησης, ήρθε άλλη μία υπουργική απόφαση που άνοιξε και τυπικά διάπλατες τις πόρτες στις ιδιωτικές κλινικές ψυχικής υγείας.

Η ολοένα και μεγαλύτερη αποδυνάμωση του ΕΣΥ και η εγκαταλελειμμένη ψυχική μεταρρύθμιση γίνονται τώρα το πρόσχημα για την ιδιωτικοποίηση της ψυχικής υγείας ακόμα κι αν δεν υπάρχει συναίνεση από τον ασθενή.

Αντί της ενίσχυσης των απαρχαιωμένων δημόσιων ψυχιατρείων και των νοσοκομειακών μονάδων ψυχικής υγείας, αλλά κυρίως αντί της δημιουργίας νέων σύγχρονων εναλλακτικών της νοσηλείας δημόσιων δομών και ξενώνων, με απόφαση της υφυπουργού Ζωής Ράπτη ενισχύονται οι κερδοφόρες μπίζνες της ιδιωτικής υγείας, ακριβοπληρωμένες από τον βασικό τους πελάτη, δηλαδή τον ΕΟΠΥΥ.

Η υπουργική απόφαση δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, μια και ήδη ο νόμος του 1992 προέβλεπε αυτή τη δυνατότητα, ενώ όλα τα προηγούμενα χρόνια η ακούσια νοσηλεία γινόταν στις ιδιωτικές κλινικές εντελώς παράτυπα. Είναι γεγονός ότι πολλές οικογένειες αναγκάζονταν λόγω μεγάλων ελλείψεων στις δημόσιες δομές να προσφεύγουν σε ιδιώτες προκειμένου να νοσηλευτεί εκεί ο δικός τους άνθρωπος. Ο νόμος επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ρητά απαγόρευσε αυτή την «εναλλακτική» δυνατότητα, ωστόσο ποτέ δεν σταμάτησε η παράτυπη ροή ασθενών από τα ψυχιατρεία στις ιδιωτικές κλινικές. Το, δε, σχέδιο νόμου του 2019, που περιείχε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας των ασθενών, δεν πρόλαβε να γίνει νόμος.

Στο παρελθόν η «Εφ.Συν.» ασχολήθηκε με το θέμα της πλέον ευάλωτης ομάδας πληθυσμού και ειδικά εκείνους που κλείνονται στις ψυχιατρικές μονάδες ακουσίως. Δυστυχώς το φαινόμενο του μεγάλου και δυσανάλογου προς κάθε ευρωπαϊκό μέσο όρο ποσοστού ακούσιων και παρατεταμένων νοσηλειών στην Ελλάδα συνεχίζεται και έτσι εξηγείται και το μεγάλο ενδιαφέρον των κλινικαρχών. Τα δε πορίσματα της «Ειδικής επιτροπής προστασίας δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές» για συγκεκριμένες ιδιωτικές κλινικές κάθε άλλο παρά καθησυχάζουν για την τύχη των ασθενών.

Η Ζωή Ράπτη, μόλις ανέλαβε, ενώ από τη μία μεριά διαβεβαίωνε για τη συνέχιση της απρόσκοπτης λειτουργίας των δημόσιων ψυχιατρικών δομών, από την άλλη με την υπουργική απόφαση νομιμοποιούσε τα ιδιωτικά συμφέροντα: «Ανάγκη ρύθμισης της διαδικασίας ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές προκειμένου να αποσυμφορηθούν τα ψυχιατρικά τμήματα για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας και να διασφαλιστεί η κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές» (ΦΕΚ αρ. 4704).

Με γνώμονα το… συμφέρον του ασθενούς θα μπορεί πλέον το αρμόδιο Μονομελές Πρωτοδικείο να διατάξει, χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς, τη συνέχιση της νοσηλείας του σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική. Η απόφαση αποκλείει τις κλινικές που έχουν σε βάρος τους αρνητικές εκθέσεις από την «Ειδική επιτροπή προστασίας δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές».

Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη υποστελεχωμένη επιτροπή αποτελείται από επιστήμονες που δεν αμείβονται για το έργο αυτό, ενώ οι εκθέσεις της δεν δεσμεύουν το υπουργείο. Η κάλυψη της δαπάνης της ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική θα γίνεται σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στον Ενιαίο Κανονισμό Παροχών Υγείας του ΕΟΠΥΥ για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Δηλαδή, ο καλός πελάτης (δημόσιο ταμείο) θα πληρώνει μαζί με τον ασθενή που θα επιβαρύνεται με το 10%, ενώ θα εισάγεται στην κλινική χωρίς τη θέλησή του!

«Ακόμα και τον νόμο του 1992 για τα δικαιώματα του ασθενούς σπάνια τον εφαρμόζουν οι ψυχίατροι, οι εισαγγελείς και οι δικαστές. Ερχεται το χαρτί ότι την τάδε του μηνός ένας ασθενής περνάει από δικαστήριο ώστε να αποδειχτεί η ανάγκη νοσηλείας (όπως ορίζει ο νόμος) και ο ασθενής έχει ήδη πάρει εξιτήριο. Ενώ ο νόμος ορίζει δικάσιμο μέσα σε 10 μέρες από την εισαγωγή, η υπόθεση εκδικάζεται ακόμη και δύο μήνες μετά. Εάν νοσηλεύεται, δεν υπάρχει κανείς να τον συνοδεύσει στο δικαστήριο. Το δικαίωμα που του δίνει ο νόμος δεν το απολαμβάνει ποτέ. Υπογράφει ο ψυχίατρος ότι δεν δύναται να παραστεί και τελειώνει το θέμα. Ούτε οι συγγενείς το μαθαίνουν», έγραφε πριν από 6 χρόνια ο ψυχίατρος Γ. Αστρινάκης («Στο άσυλο η ψυχιατρική μεταρρύθμιση», «Εφ.Συν.», 29/9/2014).

Φαντάζεται κανείς τι θα συμβαίνει στο μέλλον με τις ακούσιες και κερδοφόρες νοσηλείες στις ιδιωτικές κλινικές. Ενα βέβαιο αποτέλεσμα της Υ.Α. θα είναι η διασπορά του εγκλεισμού, η μεταβίβαση πόρων, αλλά κυρίως ότι ο ακούσιος εγκλεισμός τίθεται εκτός ελέγχου, μια και, για παράδειγμα, ο Συνήγορος του Πολίτη δεν έχει αρμοδιότητα ελέγχου σε ιδιωτικούς φορείς. Μοναδικός ελεγκτικός φορέας με απλή γνωμοδοτική ισχύ, η «άοπλη» ειδική επιτροπή της οποίας τα μέλη με περίσσευμα καρδιάς διαθέτουν τον πολύτιμο χρόνο τους στο πλευρό των ευάλωτων, ενώ θα κληθούν να ελέγχουν πάνω από 40 κλινικές και να συντάσσουν εκθέσεις.

Αποκαλυπτικά πορίσματα της ειδικής επιτροπής το 2018

1. Ψυχιατρική κλινική «Αγ. Γεράσιμος»/ Αντ. Λυράκος και σία ΙΚΕ. «…Οι χώροι ήταν καθαροί και φρεσκοβαμμένοι αλλά οι τοίχοι άδειοι, ψυχροί και αφιλόξενοι, με αποτέλεσμα να μη δημιουργείται περιβάλλον για επικοινωνιακή συναλλαγή και αλληλεπίδραση των νοσηλευόμενων, που είναι και το ουσιαστικό χαρακτηριστικό του θεραπευτικού σχεδίου (…) Δεν υπάρχει κοινωνικός λειτουργός. Εξι από τους 44 ασθενείς είναι ακούσιοι (…) Σημαντικός αριθμός νοσηλεύεται εκεί επί μακρόν διότι, όπως είπε ο διευθυντής, οι οικογένειές τους δεν δείχνουν ενδιαφέρον (…) Οι ασθενείς είναι ασφαλισμένοι στον ΕΟΠΥΥ, δηλαδή περιλαμβάνεται στη νοσηλεία τους ο ρουχισμός, η κάθε είδους ιατρική και νοσηλευτική φροντίδα, οι θεραπείες κ.λπ. (…) Οι ιατρικοί φάκελοι ήταν ελλιπείς, χωρίς ενημέρωση για την πορεία της υγείας τους (…) Οι ακούσιοι ασθενείς μεταφέρονταν εκεί παράτυπα χωρίς να εφαρμόζονται οι προϋποθέσεις του νόμου (του 1992 και του 2018)».

2. Ψυχιατρική κλινική «Η γειτονιά μας»/ Αφοί Μ. Γατενίου Ο.Ε. Το πόρισμα αυτό αφορούσε συγκεκριμένη ασθενή για την οποία η επιτροπή ζητούσε να μάθει αν ήταν εκούσια ή ακούσια νοσηλευόμενη. Τα αποδεικτικά έγγραφα για τη νοσηλεία και την παράτασή της δεν εστάλησαν ποτέ… Η απάντηση της κλινικής ήταν ότι ο συγγενής της νοσηλευόμενης, που δεν είχε καν οριστεί δικαστικός συμπαραστάτης, «δεν επιθυμούσε την έξοδό της».

3. Ψυχιατρική κλινική «Το Ασκληπιείον»/ Δ. Σταμέλλας Α.Ε.Ο έλεγχος έγινε με εντολή του πρώην υπουργού Υγείας του ΣΥΡΙΖΑ Αν. Ξανθού μετά το ανατριχιαστικό ρεπορτάζ του VICE. H επιτροπή διαπίστωσε ότι οι ασθενείς παραπονέθηκαν ότι από το δέσιμο «πονούν τα χεράκια τους», έδειχναν εξαρτημένοι από τον διευθυντή. Η κλινική έχει δύναμη συνολικά 252 κλινών (…) Στα δωμάτια -μονόκλινα, δίκλινα, τρίκλινα, τετράκλινα και επτάκλινα (!)- δεν υπάρχουν κομοδίνα, ντουλάπες για κάθε ασθενή, κουρτίνες και κάδρα (…) Σε αρκετά δεν υπάρχουν κλιματιστικά, οι τουαλέτες και τα μπάνια είναι κοινόχρηστα και εκτός των δωματίων, τα στρώματα φθαρμένα, μη άφλεκτα, με παλιά κλινοσκεπάσματα (…) Δυσανάλογα μικρός ο κοινόχρηστος χώρος, χωρίς τηλεόραση, χωρίς ραδιόφωνο, χωρίς μουσική (…) Ενώ στην πρόσοψη υπάρχει ωραίος κήπος, οι ασθενείς κάθονται πίσω, σε ένα υπαίθριο αφρόντιστο μέρος που ταυτόχρονα είναι και γκαράζ (…) Οι διαγνώσεις εισόδου στη συντριπτική πλειονότητα των εν λόγω ασθενών είναι σχιζοφρένεια (…)

Σημαντικός αριθμός νοσηλεύεται επί μακρόν καθώς, σύμφωνα με τα λεχθέντα των ψυχιάτρων, οι οικογένειες δεν δείχνουν ενδιαφέρον γι’ αυτούς. Υπάρχουν επίσης αρκετές επανεισαγωγές ασθενών, πρόσφατα νοσηλευομένων. Μόνο μια μικρή μειοψηφία νοσηλευόμενων ασθενών (35-40 επί συνόλου 165) έχει κάποιου βαθμού θεραπευτική υποστήριξη, εκτός της φαρμακευτικής αγωγής.

Οι χρόνιοι ασθενείς φαίνεται να είναι «ξεχασμένοι» από τότε που έγινε η τελευταία ενημέρωση του φακέλου τους (…) Περίπου η μία στις τρεις εισαγωγές ήταν με ακούσια νοσηλεία (…) Εχει αναπτυχθεί μια παράτυπη διαδικασία, αν όχι παράνομη πρακτική (…) Διαπιστώσαμε ότι γίνονται συχνά ολιγόωρες καθηλώσεις με ιμάντες και αναγράφονται στο βιβλίο λογοδοσίας. Ωστόσο, πέρα από το μη νόμιμο της εφαρμογής των καθηλώσεων λόγω της μη σύμφωνης με τον νόμο ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές, αυτή η αναγραφή δεν εμφανίζει πληρότητα: έναρξη-λήξη-αιτιολογία-συχνότητα. Επίσης δεν φαίνεται να αποτελεί ένα όλως κατ’ εξαίρεση περιοριστικό μέτρο…

«Απαιτούνται εγγυήσεις για τον ακούσιο εγκλεισμό»

ΜΑΡΙΑ ΜΗΤΡΟΣΥΛΗ πρόεδρος της «Ειδικής επιτροπής προστασίας δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές»)

Η «Ειδική επιτροπή προστασίας δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές» βρίσκεται ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά, σηκώνοντας στους ώμους της τεράστιο φορτίο. Ζητήσαμε από την πρόεδρο, καθηγήτρια Μαρία Μητροσύλη, την άποψή της για το δύσκολο αυτό θέμα:

«Είναι γνωστό ότι οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές βάσει της αρχής της ελεύθερης επιλογής γιατρού και θεραπευτηρίου δέχονται κατά κανόνα για θεραπεία εκούσια νοσηλευόμενους ψυχικά ασθενείς, οι οποίοι έχουν ικανότητα συναίνεσης. Αντίθετα, οι ακούσια νοσηλευόμενοι τελούν υπό την ευθύνη του κράτους και προβλέπεται να εισάγονται για θεραπεία σε δημόσια νοσοκομεία, γιατί η ακούσια νοσηλεία αποτελεί περιοριστικό τής ελευθερίας μέτρο, το οποίο έχει συχνά σοβαρές επιπτώσεις στα θεμελιώδη δικαιώματα, ενώ παράλληλα συμβαίνει να είναι “τραυματικό” γεγονός για τους ασθενείς, όσο και αν γίνεται lege artis. Συνεπώς, η επιβολή αυτού του μέτρου προϋποθέτει δικαιοκρατικές εγγυήσεις (πρόβλεψη με νόμο προϋποθέσεων, ανώτατο όριο χρονικής διάρκειας, συγκεκριμένη διαδικασία, άρση των εμποδίων χάριν της προτεραιότητας του θεραπευτικού σκοπού, λήψη απόφασης από δικαστήριο κ.λπ.), όπως επίσης εθνικούς και υπερεθνικούς μηχανισμούς ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών.

»Υστερα από 28 χρόνια στη χώρα μας εκδόθηκε σε εφαρμογή των άρθρων 101 του Ν. 2071/92 και 16 του Ν. 2716/99 η απόφαση της υφυπουργού Υγείας “Οροι και προϋποθέσεις ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές” (ΦΕΚ 4704/Β/23.10.20). Η εν λόγω απόφαση ρυθμίζει τη “συνέχιση της θεραπείας” σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές ακούσια νοσηλευόμενων ψυχικά ασθενών και προβλέπει την αναγραφή αυτού του μέτρου στη δικαστική απόφαση ακούσιας νοσηλείας. Προκύπτει ερμηνευτικά ότι ο ασθενής εισάγεται στο δημόσιο νοσοκομείο και στη συνέχεια μεταφέρεται στην ιδιωτική κλινική. Αναθέτει δε στην “Ειδική επιτροπή ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές” το έργο του ελέγχου.

»Πώς ορίζονται τα καθήκοντα της ειδικής επιτροπής; Η ειδική επιτροπή έχει υποχρέωση α) να διαθέτει και φυλάσσει σχετικό αρχείο για την έναρξη-λήξη της κάθε ακούσιας νοσηλείας ανά ιδιωτική κλινική. Γι’ αυτόν τον σκοπό η ιδιωτική κλινική υποχρεούται να ενημερώνει αμελλητί την ειδική επιτροπή για την έναρξη και λήξη της ακούσιας νοσηλείας που λαμβάνει χώρα σε αυτήν, β) να πραγματοποιεί αυτεπαγγέλτως επισκέψεις και ελέγχους στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, γ) να διαβιβάζει ετησίως στοιχεία προς τις Εισαγγελίες Πρωτοδικών για τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές. Αυτή η τελευταία υποχρέωση της ειδικής επιτροπής είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί τα παραπάνω στοιχεία συμπληρώνουν τις προϋποθέσεις που έχουν τεθεί στην απόφαση και μπορεί να αποτελούν ρήτρα αποκλεισμού για κάποια ιδιωτική κλινική σχετικά με το να δέχεται ακούσιες νοσηλείες. Εξαρτάται από την αρνητική προηγηθείσα έκθεση της ειδικής επιτροπής και τη μη συμμόρφωση της εν λόγω κλινικής προς τις διατυπωθείσες διαπιστώσεις.

»Είναι αυτονόητο ότι η ειδική επιτροπή επιδιώκει την ορθή εφαρμογή της απόφασης και εξετάζει τον τρόπο και τα μέσα που απαιτούνται για να ανταποκριθεί στο έργο της, καθώς είναι 9μελής και οι θέσεις των μελών της είναι τιμητικές και άμισθες. Σημειωτέον ότι από το 2010 δεν διαθέτει έξοδα μετακίνησης για ελέγχους εκτός Αττικής, παρότι διαθέτει ευρεία αρμοδιότητα όσον αφορά την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές στις υπηρεσίες του δημόσιου, ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού και κερδοσκοπικού τομέα».

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο ακούσιος εγκλεισμός

Η τελική πράξη με την οποία παραδόθηκε πλέον και επισήμως το δικαίωμα και στις ιδιωτικές κλινικές να νοσηλεύουν ασθενείς χωρίς τη θέληση και τη συναίνεσή τους προκάλεσε έντονο διάλογο και στον χώρο των επιστημόνων ψυχικής υγείας και προστασίας των δικαιωμάτων.

Ολοι όμως συγκλίνουν στην ανάγκη πλήρους θεσμοθέτησης και παροχής επάρκειας ανθρωπίνου και τεχνικού δυναμικού στην ειδική επιτροπή και στις υποστελεχωμένες ή ανενεργές Τομεακές Επιτροπές Ψυχικής Υγείας με συγκεκριμένα μέτρα προστασίας των πιο ευάλωτων από τους ευάλωτους, με γνώμονα τη θεραπεία και την επανασύνδεσή τους με τον κοινωνικό ιστό.

Παρά τα σημαντικά βήματα που έγιναν μετά το κολαστήριο τις Λέρου και τους άνισους αγώνες για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, η κατάσταση απέχει ακόμα πολύ από το επίπεδο του ανεκτού, ενώ η γεμάτη ασάφειες πρόσφατη απόφαση δεν προδιαγράφει θετικές εξελίξεις για τους ακούσια νοσηλευόμενους ασθενείς.

Οι καθηγητές Ευτύχης Φυτράκης και Δημήτρης Πλουμπίδης, καθώς και η «Πρωτοβουλία για ένα πολύμορφο κίνημα στην ψυχική υγεία» καταθέτουν στην «Εφ.Συν.» τις απόψεις τους για τα ιατρικά, νομικά και ηθικά ζητήματα που ανακύπτουν με την απόφαση που επιτρέπει τη νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές χωρίς τη συναίνεση του ασθενούς.

«Ιδιωτικός Ψυχιατρικός Εγκλεισμός»

Του Ευτύχη Φυτράκη*

Η αναγκαστική ψυχιατρική νοσηλεία προκαλεί δύο καίρια πλήγματα στην προσωπική ελευθερία, καθώς ο «ασθενής» α) στερείται την ελευθερία του, χωρίς να έχει καταδικαστεί ή να διώκεται για κάποιο έγκλημα και β) υποβάλλεται σε ιατρικές πράξεις χωρίς τη συναίνεσή του. Ενίοτε, όμως, η ανάγκη ψυχιατρικής περίθαλψης είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη και επείγουσα. Γι’ αυτόν τον λόγο προβλέπεται η αναγκαστική νοσηλεία παράλληλα όμως με ένα σύστημα εγγυήσεων ώστε να αποφεύγονται καταχρήσεις. Βέβαια δεν αποφεύγονται παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως τεκμηριωμένα έχει αποδειχθεί. Επειδή λοιπόν η αναμόρφωση της νομοθεσίας ήταν αναγκαία, η προηγούμενη κυβέρνηση συγκρότησε επιτροπή ψυχιάτρων και νομικών, η οποία κατέθεσε σχέδιο νόμου στο οποίο ρητά αποκλείεται η ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτική κλινική.

Ο Ν. 2071/1992 (άρ. 101) προέβλεψε την ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, με την έκδοση σχετικής υπουργικής απόφασης, ωστόσο για 28 χρόνια καμιά κυβέρνηση δεν το τόλμησε. Στην πράξη, βέβαια, είχε επικρατήσει μια πάγια και γενικευμένη παράνομη πρακτική. Αρχικά η εισαγωγή του ασθενούς σε δημόσιο νοσοκομείο, η χορήγηση εξιτηρίου και η εν συνεχεία διακομιδή του σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική! Αυτή η πρακτική απαγορεύτηκε, ύστερα από εισαγγελική παρέμβαση, τον Σεπτέμβριο του 2018.

Η απόφαση της υφυπουργού Υγείας (αριθμ. Υ.Α. 65047/ΦΕΚ Β’ 4704) θεσπίζει τη δυνατότητα ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές. Τα νομικά, δεοντολογικά αλλά και ηθικά ερωτήματα που εγείρονται είναι πολλά και σοβαρά:

• Μπορεί ένας ιδιώτης να στερεί την προσωπική ελευθερία ενός ατόμου; Μπορεί να το εξαναγκάσει σε κάποια θεραπεία; Μπορεί να του επιβάλει περιοριστικά μέτρα (π.χ. καθήλωση);

• Ποιες εγγυήσεις παρέχονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών με ακούσιο εγκλεισμό;

• Θα έχει στόχο η ιδιωτική κλινική τη βελτίωση και τη γρήγορη επιστροφή του ασθενούς στην προσωπική του ζωή στην κοινότητα; Μήπως κυριαρχήσουν τα οικονομικά κριτήρια της μόνιμης πελατείας και της σταθερής ροής νοσηλίων; Πώς θα ελέγχεται ως ιδιωτικός φορέας;

Η υπουργική απόφαση είναι παράνομη, καθώς οι εξουσιοδοτικές διατάξεις των νόμων (2071/1992 και 2716/1999) απαιτούν: τη θέση «όρων και προϋποθέσεων» στις ιδιωτικές κλινικές, τη διασύνδεσή τους με την «Ειδική επιτροπή προστασίας δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών» και την παρακολούθηση από τις Τομεακές Επιτροπές Ψυχικής Υγείας (ΤΕΨΥ). Καμιά απ’ αυτές τις απαιτήσεις δεν καλύπτεται. Δεν τίθενται όροι και προϋποθέσεις ουσίας πέραν των εντελώς τυπικών. Η ειδική επιτροπή δεν είναι σε θέση, θεσμικά και τεχνικά, να ανταποκριθεί σ’ αυτό το έργο, αφού λειτουργεί εθελοντικά, έχει απλά γνωμοδοτικό ρόλο, δεν έχει πόρους, μέσα, προσωπικό, υποδομές και υποστήριξη. Τέλος οι ΤΕΨΥ είτε δεν έχουν συγκροτηθεί είτε δεν έχουν την πραγματική δυνατότητα να παρακολουθήσουν τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές και το έργο τους.

Το υπουργείο Υγείας επικαλείται την ανάγκη «να διασφαλιστεί η κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές», κάτι που δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ευφημισμός! Για τον βίο και την πολιτεία των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών θα αρκούσε κανείς να δει πρόσφατες εκθέσεις της επιτροπής με εγκλεισμούς χωρίς νόμιμο έρεισμα, μακροχρόνιες «νοσηλείες», ξεχασμένους ιατρικά ασθενείς, συχνές καθηλώσεις, ιδρυματική νοοτροπία, περιορισμένη επιστημονική στελέχωση, υπέρβαση των νόμιμων χρόνων νοσηλείας, μη τήρηση των εγγυήσεων.

Η νεοφιλελεύθερη πολιτική αντί να ενισχύει το ΕΣΥ μεταφέρει το υγειονομικό έργο και τους αντίστοιχους πόρους σε ιδιωτικές κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Οι κυβερνητικές μπίζνες του εγκλεισμού μετά τα ΣΔΙΤ φυλακών φέρνουν και τον ιδιωτικό ψυχιατρικό εγκλεισμό, σ’ έναν συνδυασμό κατασταλτικών και νεοφιλελεύθερων επιλογών. Ομως ας μην ξεχνάμε: Οι ιδιωτικές εξουσίες συνιστούν σοβαρούς κινδύνους για τις ελευθερίες των πολιτών, πολύ σοβαρότερους απ’ αυτούς που προκαλεί η επίσημη εξουσία του κράτους.

*δρ Νομικής, δικηγόρος

«Oι ακούσιες νοσηλείες στις ιδιωτικές κλινικές»

Του Δημήτρη Πλουμπίδη*

Το ζήτημα αναμόρφωσης της νομοθεσίας για τις ακούσιες νοσηλείες είχε τεθεί με το σχέδιο νόμου που έμεινε ανολοκλήρωτο την άνοιξη του 2019 και με επεξεργασίες που ακολούθησαν.

Η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού είναι πυλώνας της σημερινής κυβέρνησης, όμως η πρόσφατη απόφαση της υφυπουργού Υγείας με την οποία έγινε δεκτή η ακούσια νοσηλεία ασθενών σε ιδιωτικές κλινικές δεν αποτελεί μέρος μιας γενικότερης συζήτησης για τις ακούσιες νοσηλείες, αλλά θεσμοθέτηση, έπειτα από 28 χρόνια, σχετικής εκκρεμότητας του άρθρου 101 του ισχύοντος νόμου 2071/1992.

Η ακούσια νοσηλεία ασθενών σε ιδιωτικές κλινικές ήταν ανεπίσημα ανεκτή ώς την απαγόρευσή της το 2017 λόγω απουσίας του προαπαιτούμενου κανονιστικού πλαισίου.

Η ανεπίσημη ανοχή ερμηνεύει το νομοθετικό κενό, ενώ παράλληλα αποτελεί και έμμεση παραδοχή των σοβαρών δυσχερειών για τη θεσμοθέτηση ουσιαστικού ελέγχου στον ιδιωτικό κερδοσκοπικό τομέα.

Σύμφωνα με το άρ. 101:

1. Τα ιδιωτικά θεραπευτήρια υπόκεινται στις διατάξεις που επιβάλλει ο νόμος για τις (τομεοποιημένες) μονάδες ψυχικής υγείας.

2. Με υπουργική απόφαση καθορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή της 1ης παραγράφου, καθώς και η διαδικασία για την υπαγωγή των ιδιωτικών θεραπευτηρίων στα άρθρα 91 ώς 100 του νόμου που αφορούν την ψυχική υγεία (τα άρθρα 95-100 αφορούν την ακούσια νοσηλεία).

Τόσο ο νόμος 2071/92 όσο και η εν λόγω υπουργική απόφαση θεωρούν απαραίτητο αυτό που ποτέ δεν μπόρεσε να γίνει πραγματικότητα, δηλαδή η νοσηλεία και η θεραπευτική πρακτική να διέπονται από τους ίδιους κανόνες λειτουργίας τόσο στις δημόσιες όσο και στις ιδιωτικές μονάδες υγείας. Τα ελλείμματα των δημόσιων μονάδων γίνονται πρωτοσέλιδα, όμως ελάχιστα γνωρίζουμε για τη λειτουργία των ιδιωτικών μονάδων. Γνωρίζουμε πάντως ότι υπάρχουν πολλές ιδιωτικές κλινικές με ανεπαρκή και άλλες με αξιοπρεπή ή και καλή λειτουργία.

Η ακούσια νοσηλεία δεν αφορά μόνο αγαθά που σχετίζονται με την ελευθερία και τα δικαιώματα, αλλά αφήνει ένα σοβαρό κοινωνικό στίγμα που ακολουθεί τον ασθενή, ενώ περιπλέκει και την επιθυμητή θεραπευτική συνέχεια.

Στην υπουργική απόφαση τα δύο απαραίτητα πιστοποιητικά για την εκτίμηση της ανάγκης εισαγωγής εξακολουθούν να εκδίδονται από δημόσιες μονάδες. Ο έλεγχος των ιδιωτικών κλινικών με τον νόμο 4600 του Μαρτίου 2019 ανατίθεται στην περιφέρεια που δίνει την απαραίτητη βεβαίωση καλής λειτουργίας της κλινικής, παραμένει όμως ανοιχτό το ζήτημα της ευρύτερης αξιολόγησης της λειτουργίας τους και με ποια συγκεκριμένα πρωτόκολλα.

Αποκλείεται μια κλινική με αρνητική έκθεση από την «Ειδική επιτροπή προστασίας δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές (νόμος 2716/1999), στην οποία ανατίθεται γενικά η εποπτεία της καλής λειτουργίας των ακούσιων νοσηλειών στις ιδιωτικές κλινικές, καθώς και η σύνταξη ετήσιας έκθεσης προς την Εισαγγελία Πρωτοδικών.

Είναι ασφαλώς μια θετική εξέλιξη, αλλά η ειδική επιτροπή με μία μόνο γραμματέα μερικής απασχόλησης πόσο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί για να ολοκληρώσει έστω και έναν δειγματοληπτικό έλεγχο; Πώς θα ενισχυθεί η λειτουργία της;

Το υψηλό ποσοστό ακούσιων νοσηλειών όπως και επανεισαγωγών αποτελεί αρνητικό δείκτη για το σύστημα φροντίδας της ψυχικής υγείας στη χώρα μας, αποδεκατισμένο με αποχωρήσεις στελεχών και με ελάχιστες προσλήψεις εδώ και μία δεκαετία. Σε πρόσφατη ανακοίνωση σε πανελλήνιο συνέδριο φαίνεται ότι το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλότερο στην Αττική (σ.σ. 55%) απ’ ό,τι στη Μακεδονία και τη Θράκη. Αυτό συνδέεται σαφώς με τη λειτουργία υπηρεσιών βασικής φροντίδας, όπως τα κοινοτικά κέντρα ψυχικής υγείας, οι κινητές μονάδες κ.ά., που χτίζουν τη θεραπευτική σχέση με τον ασθενή και στηρίζουν την οικογένεια. Το επηρεάζει επίσης η επιδίωξη της συναίνεσης των ασθενών κατά την εξέταση για την έκδοση των πιστοποιητικών της ακούσιας νοσηλείας, αλλά και οι συνήθειες των δικαστικών αρχών.

Η άσκηση της βασικής φροντίδας ψυχικής υγείας στην κοινότητα όπου ζει ο ασθενής έχει αναδειχτεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως η επιθυμητή μορφή φροντίδας και γνωρίζουμε τις μακροχρόνιες και επίπονες προσπάθειες που απαιτεί η οικοδόμηση ενός κλίματος συνεργασίας και συναίνεσης με τους ασθενείς και τις οικογένειές τους, ακολουθώντας τις μετατοπίσεις που έχει υποστεί η έννοια της κοινότητας και του κοινωνικού κεφαλαίου. Πρέπει όμως να σκεφτούμε διπλά τη μετατόπιση της έννοιας της ακούσιας θεραπείας από τα ιδρύματα νοσηλείας προς την κοινότητα και τους φορείς της, πώς δεν θα συμπαρασύρει την έννοια της συναίνεσης, ακρογωνιαίο λίθο τόσο της θεραπευτικής λογικής όσο και των δικαιωμάτων των ασθενών.

*ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής