Του Γιάννη Θεοχάρη
4 Νοεμβρίου 2020
Γυναικεία μορφή της σύγχρονης Τουρκίας με πολυδιάστατη δράση και σημαντικό έργο είναι η Zeynep Ahunbay (Ζεϊνέπ Αχούνμπαϊ). Ομότιμη καθηγήτρια της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής και Αποκατάστασης Μνημείων στο Πολυτεχνείο της Κωνσταντινούπολης, διεθνούς ακτινοβολίας με μεγάλο συγγραφικό και αναστηλωτικό έργο στην Τουρκία, (Κωνσταντινούπολη: Αγία Σοφία, Μονή Παντοκράτορος, Τείχη) και σε άλλες χώρες, ακτιβίστρια, υπήρξε έως πρόσφατα μέλος του επιστημονικού συμβουλίου της Αγίας Σοφίας.
Είναι ιδιαίτερα γνωστή λόγω του αγώνα της για τη σωτηρία του αρχαιολογικού χώρου του Hasankeyf στη ΝΑ Τουρκία, ενός από τους παλαιότερους οικισμούς στον κόσμο, τοπίου εξαιρετικού φυσικού κάλλους, ο οποίος θυσιάστηκε για την κατασκευή ενός αμφιλεγόμενου υδροηλεκτρικού φράγματος.
Γι’ αυτόν τον λόγο το 2016 προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μαζί με άλλους τέσσερις συμπολίτες της κατά της Τουρκικής Δημοκρατίας. Η απόφαση του Δικαστηρίου το 2019 να απορρίψει την προσφυγή της επειδή οι προσφεύγοντες δεν ήταν κάτοικοι του Hasankeyf έχει επικριθεί από τον νομικό κόσμο ως άτολμη. Παρά ταύτα, η προσφυγή της χαρακτηρίζεται από κάθε άποψη ιστορική.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί η Ζεϊνέπ Αχούνμπαϊ καταθέτει τις απόψεις της για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία, για την εκ νέου μετατροπή της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινούπολης σε τζαμί αλλά και για το βυζαντινό σταυροδρόμι της Θεσσαλονίκης, εν όψει της συζήτησης των προσφυγών στο Συμβούλιο της Επικρατείας μεθαύριο Παρασκευή (6/11/20).
● Ποια είναι η γνώμη σας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια, ειδικά για θέματα που αφορούν την αποκατάσταση μνημείων και την προστασία τοπίων και χώρων που απειλούνται από έργα υποδομής;
Υπάρχει έντονη λατομική και εξορυκτική δραστηριότητα και κατασκευή φραγμάτων και συγκοινωνιακών έργων που προκαλούν καταστροφές στη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά. Εχουν απειληθεί αρκετοί αρχαιολογικοί χώροι. Τόσο κάτοικοι όσο και επαγγελματικές ομάδες (αρχαιολόγοι, ιστορικοί τέχνης, αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, μηχανικοί) αντέδρασαν στην απώλεια σημαντικών φυσικών, αρχαιολογικών, ιστορικών τοπίων και χώρων, προσπαθώντας να σταματήσουν τα έργα μέσω δικαστικών προσφυγών.
Οι Αλλιανοί, μια αρχαία λουτρόπολη κοντά στην Πέργαμο, κατακλύστηκαν από φράγμα. Στο Ζεύγμα του Ευφράτη τα ψηφιδωτά και τα οικιστικά κατάλοιπα αποσπάστηκαν από τον χώρο και μεταφέρθηκαν στο Μουσείο του Gaziantep για χάρη της κατασκευής του φράγματος. Στην Κωνσταντινούπολη, οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν για τους σταθμούς του Μετρό στα λιμάνια του Θεοδοσίου και του Νεωρίου αποκάλυψαν ενδιαφέροντα ευρήματα που έδωσαν νέα στοιχεία για την αρχαία και μεσαιωνική ιστορία της πόλης.
Λυπούμαστε που προκρίθηκαν τα έργα υποδομής και όχι η κατά χώραν διατήρηση. Προς το παρόν, υπάρχουν προσπάθειες από την κοινωνία των πολιτών να σταματήσει το καταστροφικό έργο ενός καναλιού που θα συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τον Μαρμαρά και θα ξεκινά από τη λίμνη KüçükÇekmece στα δυτικά της Κωνσταντινούπολης.
Είμαι εναντίον της μετακίνησης μνημείων για την εκτέλεση σύγχρονων κατασκευαστικών έργων. Η μνημειακή κληρονομιά είναι ουσιαστικά «ακίνητη περιουσία». Μνημεία και αρχαιολογικά κατάλοιπα πρέπει να παραμένουν εκεί που ανήκουν. Τα έργα υποδομής πρέπει να τροποποιούνται. Τα μνημεία σχετίζονται στενά με τη θέση τους στο αστικό τοπίο. Προσθέτουν στην ομορφιά και το νόημα του τόπου. Ειδικά η θέση των αρχαίων μνημείων σε σχέση με τη μορφή και τη ζωή των αρχαίων πόλεων είναι σημαντική και δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί.
● Λίγους μήνες μετά την εκ νέου μετατροπή της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινούπολης σε τζαμί και λαμβάνοντας υπόψη τις αντιδράσεις και στις χώρες μας, τι θα προτείνατε για την εμπέδωση της ιδέας ότι ορισμένα μνημεία αντιπροσωπεύουν οικουμενικές αξίες, οι οποίες είναι πάνω από θρησκευτικά ή εθνικιστικά αισθήματα;
Η ιουστινιάνεια Αγία Σοφία είναι μια μεγάλη εκκλησία με εξαιρετικό σχεδιασμό και διάκοσμο. Είναι μέρος ενός τοπίου της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς με εξέχουσες οικουμενικές αξίες. Η μετατροπή της σε τζαμί και η χρήση της ως τζαμί κατά την οθωμανική περίοδο αποτελεί μέρος της μακράς ιστορίας της.
Η μετατροπή από τζαμί σε μουσείο τη δεκαετία του 1930 σηματοδότησε μια αλλαγή στην προσέγγιση αυτού του ξεχωριστού μνημείου από την κοσμική Τουρκική Δημοκρατία. Η μουσειακή του λειτουργία επέτρεψε την έρευνα και ανάδειξη των ψηφιδωτών και άλλων στοιχείων του.
Για μένα η Αγία Σοφία είναι ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό αριστούργημα, πολιτιστικό αγαθό που πρέπει να σεβόμαστε και να φροντίζουμε. Οι αξίες της δεν πρέπει να διακυβεύονται από πολιτικές παρεμβάσεις. Δεν πρέπει να υπάρχουν περιορισμοί στην ελεύθερη λειτουργία της. Τα εικονιστικά ψηφιδωτά πρέπει να είναι ορατά ώστε οι επισκέπτες να απολαμβάνουν την αρχιτεκτονική και τα διακοσμητικά στοιχεία από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Ως εργαζόμενοι για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, αποστολή μας είναι να διαφυλάξουμε τις εξαιρετικές αξίες της Αγίας Σοφίας, να καταγράφουμε τη δομική της συμπεριφορά, να αποτρέπουμε τον κίνδυνο ζημιών από σεισμούς και άλλους φυσικούς παράγοντες. Τα διαφορετικά πολιτιστικά στρώματα σε αυτό το πολύ σημαντικό μνημείο πρέπει να γίνουν σεβαστά και να είναι ανοιχτά σε άτομα απ’ όλο τον κόσμο για επιστημονικούς σκοπούς και για την εκτίμηση της καλλιτεχνικής του αξίας.
● Γνωρίζετε ότι ένα βυζαντινό σταυροδρόμι έκτασης 1.500 τ.μ. αποκαλύφθηκε κατά την κατασκευή του Μετρό της Θεσσαλονίκης στον Σταθμό Βενιζέλου. Στις 6 Νοεμβρίου το Συμβούλιο της Επικρατείας θα εξετάσει την αίτηση που κατέθεσαν οργανώσεις για την ακύρωση της Υπουργικής Απόφασης της απόσπασης και μετεγκατάστασης των αρχαιοτήτων. Πώς αντιδράτε στην απόφαση που ανέτρεψε την εναλλακτική πρόταση (ληφθείσα το 2017), η οποία προέβλεπε την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων;
Ο καλύτερος τρόπος για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς είναι η κατά χώραν διατήρηση των καταλοίπων. Αυτό επιτρέπει στους αρχαιολόγους και το κοινό να μελετούν και να αξιολογούν τα κατάλοιπα στην αυθεντική τους θέση. Η κατά χώραν διατήρηση παρέχει τα μέσα για να βλέπουμε και να αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τις σχέσεις μεταξύ των αρχαιολογικών λειψάνων και της συνολικής μορφής της πόλης. Παρέχει τη δυνατότητα συνέχισης περαιτέρω ερευνών στο μέλλον. Οταν τα αρχαία κατάλοιπα μετακινούνται σε νέα θέση, η σχέση τους με τον αρχαιολογικό χώρο διαταράσσεται και υπάρχει κίνδυνος απώλειας στοιχείων ή λεπτομερειών κατά την αποσυναρμολόγηση και μεταφορά τους.
● Πιστεύετε ότι η απόφαση διάλυσης ολόκληρου αρχαιολογικού χώρου, παρά τη γενική διεθνή κατακραυγή, θα προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στη φήμη της Ελλάδας όσον αφορά την πολιτική που ασκεί σε θέματα πολιτισμού; Ποιο μήνυμα στέλνετε στους υπεύθυνους;
Οι κανόνες για τη διαφύλαξη της αρχαιολογικής κληρονομιάς ορίζουν τη διατήρηση των υλικών καταλοίπων στη θέση τους. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που είναι εξαιρετικής οικουμενικής αξίας απαιτούν αυστηρή τήρηση των καθιερωμένων κανόνων προστασίας.
Σε διαφορετική περίπτωση, δεν πληρούται το κριτήριο που σχετίζεται με τη διατήρηση της αυθεντικότητας του τοπίου. Η αλλαγή από την επί τόπου διατήρηση των αρχαιοτήτων στην απόφαση της διάλυσης και μεταφοράς τους μπορεί να αποτελέσει καίριο πλήγμα για την ακεραιότητα τους. Δεν είναι ο σωστός ή ο ιδανικός τρόπος για τη διατήρηση των εξαιρετικών καταλοίπων που βρέθηκαν στον Σταθμό Βενιζέλου.
Η αλλαγή στην απόφαση θα πρέπει να επανεξεταστεί υπό το φως της εξαιρετικής αξίας τους. Θεωρώ ότι η Ελλάδα θα διατηρήσει την κληρονομιά της ανθρωπότητας επί τόπου. Διεθνείς κανόνες το απαιτούν. Θα ήθελα να ζητήσω από τις αρχές να επανεξετάσουν την απόφασή τους. Εχουν μεγάλη ευθύνη όχι μόνο για το σήμερα, αλλά και για τις μελλοντικές γενιές. Ελπίζω ότι η ευθυκρισία των δικαστών θα είναι προς όφελος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
● Κυρία Αχούνμπαϊ, πώς αισθάνεστε που ο ποταμός Τίγρης κατακλύζει το Hasankeyf, έπειτα από χρόνια διαμαρτυριών για τη σωτηρία του και μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 2019;
Οι παρεμβάσεις για σύγχρονα συγκοινωνιακά και ενεργειακά έργα έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην πολιτιστική κληρονομιά. Αισθάνομαι βαθιά θλίψη και απογοήτευση όταν κομβικά στοιχεία των φυσικών τοπίων και η πολιτιστική κληρονομιά καταστρέφονται εξαιτίας έργων υποδομής. Ως βραχύβια όντα, οι άνθρωποι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όταν παρεμβαίνουμε σε φυσικούς και ιστορικούς χώρους που ανήκουν σε όλη την ανθρωπότητα. Δεν πρέπει να λαμβάνουμε αποφάσεις που οδηγούν σε μη αναστρέψιμες απώλειες. Είναι αδύνατο για το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον να επανέλθει, αφού έχει χαθεί.
Στην περίπτωση κατασκευής φραγμάτων, που έχουν προσδόκιμο λειτουργίας περίπου 50 έτη, οι υπεύθυνοι θυσιάζουν την κληρονομιά που θα παρέμενε ορατή για πολλούς αιώνες και θα μπορούσε να διδάξει στις μελλοντικές γενιές την ιστορία της ανθρωπότητας, να τους εμπνεύσει με την ευφυΐα και την ομορφιά της. Το εξαιρετικό τοπίο γύρω από το Hasankeyf διαμορφώθηκε από τη δράση του ποταμού Τίγρη σε διάστημα εκατομμυρίων ετών.
Οι άνθρωποι ζούσαν στις σπηλιές και ήταν εγκατεστημένοι κατά μήκος του ποταμού από την προϊστορική περίοδο. Δεν βλέπω λογική στην κατασκευή ενός φράγματος που καταστρέφει έναν τόπο. Είναι αδύνατο να επαναφέρουμε την ομορφιά και τις ιστορικές αξίες που χάθηκαν για χάρη του φράγματος Ilısu. Οι μελλοντικές γενιές θα μέμφονται σίγουρα την κοντόφθαλμη απόφαση των αρχών για την καταστροφή του Hasankeyf και των γύρω περιοχών.
● Σας ευχαριστώ πολύ. Εύχομαι καλή συνέχεια στο έργο σας.
Είναι καθήκον μου να αντιδρώ στο ενδεχόμενο της καταστροφής της πολιτιστικής κληρονομιάς. Εύχομαι το καλύτερο, ώστε να ανατραπεί η απόφαση μετακίνησης των αρχαίων της Θεσσαλονίκης.
*Αρχαιολόγος στο ΥΠΠΟΑ και αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων
**Με τον τίτλο «Μνήμης Λίθοι, οδόσημα ιστορίας» και τους στίχους του Τίτου Πατρίκιου ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων εντείνει τον αγώνα για την προστασία των αρχαιοτήτων στον Σταθμό Βενιζέλου της Θεσσαλονίκης.
Πηγή: www.efsyn.gr
Διαβάστε επίσης
