Χρειαζόμαστε «προφήτες της καταστροφής»;

Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
17 Ιουνίου 2021

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν θεωρείται ο θεμελιωτής της σύγχρονης φυσικής, ο άνθρωπος που έφτασε και ξεπέρασε τη φυσική του Νεύτωνα, καθιστώντας δυνατό τον σημερινό τρόπο ζωής μας, αλλά και τον πυρηνικό πόλεμο. Ο Καρλ Σαγκάν ήταν ένας από τους σημαντικότερους αστρονόμους και αστροφυσικούς του 20ού Αιώνα.

Και οι δύο, όμως, όπως και αρκετοί άλλοι από τους σημαντικότερους επιστήμονες του 20ού αιώνα, θεωρούνται και κάπως «προφήτες της καταστροφής». Ο Αϊνστάιν προειδοποιούσε πολύ έντονα για τον «επικείμενο κίνδυνο πυρηνικού πολέμου». Ο Σαγκάν διατύπωσε τη θεωρία του «πυρηνικού χειμώνα». Άλλων οι προβλέψεις και προειδοποιήσεις ήταν ακόμα πιο απόλυτες και καταστροφικές, μερικοί μάλιστα έφτασαν στο σημείο να θεωρούν βέβαιη την εξάλειψη του ανθρώπου. Καμιά από αυτές τις προβλέψεις και προειδοποιήσεις δεν επαληθεύθηκε, τουλάχιστο μέχρι τώρα. Πρέπει όμως να θεωρήσουμε λάθος το ότι διατυπώθηκαν; Έκανε καλό ή κακό στην ανθρωπότητα η διατύπωσή τους;

Το ερώτημα αυτό διαπραγματεύεται ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στην εγνωσμένου κύρους αμερικανική επιθεώρηση The Bulletin of Atomic Scientists, αναφερόμενο όχι μόνο στον κίνδυνο του πυρηνικού πολέμου, αλλά και στην πληθώρα των απειλών για την ανθρωπότητα που γίνονται όλο και πιο σαφείς τις τελευταίες δεκαετίες, θέτοντας το ερώτημα αν και σήμερα χρειαζόμαστε «προφήτες της καταστροφής». Αν και δεν αναφέρεται στον κορονοϊό, η δημοσίευσή του εν μέσω πανδημίας το καθιστά ακόμα πιο επίκαιρο.

Τι φοβάται η κοινή γνώμη

Πριν από μερικά χρόνια, μια ομάδα Αυστραλών ερευνητών ρώτησε ανθρώπους στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βρετανία, τον Καναδά και την Αυστραλία πόσο πιθανή θεωρούν μια παγκόσμια καταστροφή. Η πλειοψηφία τους (54%) εκτίμησε ότι η πιθανότητα να τερματιστεί ο τρόπος ζωής μας τα επόμενα 100 χρόνια είναι άνω του 50%. Το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων εκτίμησε ότι η πιθανότητα εξάλειψης του ανθρωπίνου είδους είναι τουλάχιστο 50%. Μια άλλη μελέτη, που εστιάσθηκε μόνο στους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή απεκάλυψε ότι τέσσερις στους δέκα Αμερικανούς θεωρούν ότι η πιθανότητα η κλιματική αλλαγή να οδηγήσει σε εξάλειψη του ανθρωπίνου είδους είναι πάνω από 40%.

Τα ποσοστά αυτά δείχνουν ότι ήδη, ένα μεγάλο τμήμα της κοινής γνώμης, τουλάχιστο στις προαναφερθείσες χώρες, θεωρεί αρκετά πιθανή την εκδοχή μιας «Αποκάλυψης», πιθανώς ήδη στον τρέχοντα αιώνα. Σε άλλες εποχές αυτό θα εθεωρείτο «παλαβομάρα» και «μαζική ψύχωση», όμως στο συμπέρασμα αυτό, μεγάλου και πιθανού κινδύνου έχουν καταλήξει και πολλοί επιστήμονες. Οι υπαρξιακοί κίνδυνοι για την ανθρωπότητα είναι μεγαλύτεροι σήμερα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην 300.000 ετών ιστορία της.

Ο λόγος είναι απλός. Από τα πυρηνικά όπλα στα drones -φονιάδες, από το σχεδιασμό παθογόνων στην κλιματική αλλαγή, η ανθρωπότητα έχει και συνεχίζει να αποκτά μεθόδους που μπορούν να οδηγήσουν στην καταστροφή του πολιτισμού ή και την εξάλειψη του ανθρώπου. Ο Λόρδος Martin Rees, παγκόσμιας φήμης Κοσμολόγος στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, εκτιμά ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει μόνο 50% πιθανότητες να επιζήσει, όπως τον ξέρουμε, του τρέχοντος αιώνος. Μια ανεπίσημη έρευνα μεταξύ των ειδικών το 2008 έδωσε μια μέση τιμή εκτιμώμενης πιθανότητας μείζονος καταστροφής εντός του τρέχοντος αιώνος περίπου 20%. (Για όποιον ενδιαφέρεται για το θέμα των απειλών για την ανθρωπότητα, μια πολύ σημαντική και τεκμηριωμένη έκθεση δημοσιεύτηκε το 2018 https://docs.wixstatic.com/ugd/d9aaad_b2e7f0f56bec40a195e551dd3e8c878e.pdf και προβλέπει μάλιστα και την πιθανότητα παραγωγής ιών σε εργαστήρια, που μπορούν είτε να διαρρεύσουν, είτε να διοχετευθούν σκοπίμως).

Οι τρεις δυνατές στάσεις του κοινού

Αντιμέτωποι με παρόμοιες «αποκαλυπτικές» εκτιμήσεις, οι Αυστραλοί μελετητές διέκριναν τρεις κατηγορίες αντιδράσεων στις οποίες προσφεύγουν οι άνθρωποι. Υπάρχει η θρησκευτική αντίδραση. Όσοι βλέπουν τη ζωή και τον κόσμο υπό το πρίσμα της θρησκείας αντιμετωπίζουν την απειλή καταστροφής ως τμήμα της μεγάλης μάχης μεταξύ Καλού και Κακού. Η δεύτερη αντίδραση είναι η παραίτηση και η στροφή στον εγωισμό και τον ατομικισμό. Η στάση αυτή «ορθολογικοποιείται», με σκέψεις όπως «το μέλλον μοιάζει τόσο άσχημο που πρέπει να επικεντρωθούμε στον εαυτό μας και σε αυτούς που αγαπάμε» ή «πρέπει να ευχαριστηθούμε τη ζωή που έχουμε και να μην ανησυχούμε για το τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον στον κόσμο» (απόψεις που μοιάζουν ενδεχομένως εύλογες, υιοθετούμενες όμως από τους ανθρώπους συμβάλλουν στο να αυξήσουν την πιθανότητα υλοποίησης των κινδύνων). Η τρίτη στάση οδηγεί σε σκέψεις ότι πρέπει να μεταβάλλουμε την αντίληψή μας για τον κόσμο και τον τρόπο ζωής μας, ώστε να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο μέλλον για τον κόσμο. Τις ονόμασαν φονταμενταλιστική, μηδενιστική και ακτιβιστική στάση αντίστοιχα.

Με δεδομένη την άνευ αμφιβολίας πραγματικότητα των κινδύνων που απειλούν την ανθρωπότητα, ένα βασικό ζήτημα είναι πως πρέπει κανείς να μιλάει για τους κινδύνους, ώστε το αποτέλεσμα να ενισχύει την ακτιβιστική και όχι τις άλλες δύο στάσεις. Ο ψυχολόγος Στίβεν Πίνκερ, στο βιβλίο του «Διαφωτισμός τώρα!» (Εnlightenment Now!), ανησυχεί ότι τα «τύμπανα» που αναγγέλλουν τις καταστροφές θα έχουν τελικά το αντίθετο αποτέλεσμα γιατί «η ανθρωπότητα έχει έναν πεπερασμένο προϋπολογισμό πόρων, δύναμης μυαλού και άγχους» κι όταν αυτές οι πηγές εξαντληθούν, όταν στερέψει η δύναμη του μυαλού και όταν φτάσει στο σημείο βρασμού του άγχος το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η παράλυση, η στάση: «Η ανθρωπότητα είναι χαμένη» κι αφού είναι χαμένη γιατί να κάνουμε θυσίες για να μειώσουμε κινδύνους; Γιατί να αφήσουμε την άνεση που μας παρέχουν τα ορυκτά καύσιμα, γιατί να κινητοποιούμεθα εναντίον των πυρηνικών όπλων; Ας φάμε, ας πιούμε κι ας είμαστε ευτυχείς γιατί αύριο θα πεθάνουμε».

Διαβάστε τη συνέχεια στο www.amna.gr