Η στρατιωτική απάντηση του Μπολσονάρου στους τριγμούς της εξουσίας του

Μπορεί το 2021 να αποδειχθεί το annus horribilis για τον πρόεδρο της Βραζιλίας Ζαΐχ Μπολσονάρου; Δεν είναι μόνο η πανδημία, που συνέχεια οδηγεί σε αλλεπάλληλα αρνητικά ρεκόρ θανάτων (3.869 την Τετάρτη). Δεν είναι μόνο η δημοτικότητά του που συνεχίζει να κατακρημνίζεται (το 59% των πολιτών τον απορρίπτει), ιδίως μετά την ακύρωση των κατηγοριών για διαφθορά του πρώην προέδρου Λούλα. Το κυριότερο που απασχολεί και έχει αρχίσει να ανησυχεί τον Μπολσονάρου είναι ότι η εσωτερική κατάσταση της κυβέρνησής του, που παρουσιάζει σημάδια αποσύνθεσης, με παραιτήσεις υπουργών ή απρόσμενες και άκομψες απομακρύνσεις στρατιωτικών (που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της) και προκαλούν τριγμούς. Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, η ίδια η ψήφιση του προϋπολογισμού κινδυνεύει να αποτελέσει ολισθηρό έδαφος για τον πρόεδρο, που ενδεχομένως να τον οδηγήσει σε διαδικασία καθαίρεσης, όπως τον προειδοποίησε ο ίδιος ο υπουργός Οικονομικών του Πάουλου Γκέντζις.

Οι καραμπόλες στο στράτευμα, που οδήγησαν στην αλλαγή της ηγεσίας του, έχουν προκαλέσει μεγάλη αίσθηση και σοβαρές διαμαρτυρίες στην κοινωνία όχι μόνον για τον ενισχυμένο ρόλο των στρατιωτικών μέσα στην κυβέρνηση του Μπολσονάρου, αλλά και για την αυταρχική ανάμειξη του προέδρου στη λειτουργία του στρατεύματος και στα πρόσωπα που το στελεχώνουν. Η αξίωση του Μπολσονάρου για παραίτηση των τριών αρχηγών των όπλων, που φαινομενικά σχετίζεται με την παραίτηση του υπουργού Αμύνης στρατηγού Φερνάντου Αζεβέντου ε Σίλβα, έπειτα από έγκληση βουλευτών, αλλά και των αρμόδιων ελεγκτικών υπηρεσιών, για υπέρβαση κόστους σε προμήθειες του υπουργείου, υποκρύπτουν το πραγματικό κίνητρο: τη δυσαρέσκεια του Μπολσονάρου για τον αρχηγό του Στρατού, Έντσον Φεράν Πουζόλ. Βέβαια η κυβέρνηση αρνείται πως η αλλαγή κεφαλής στο στράτευμα και στο υπουργείο δεν ενέπιπτε στις προγραμματισμένες κινήσεις της.

Υπενθυμίζουμε πως πρόσφατα ο Μπολσονάρου “παραίτησε” και τον πέμπτο κατά σειρά αφότου ανέλαβε την εξουσία απόστρατο συνταγματάρχη Λαμαρτίν Μπαρμπόζα Ολάντα, πρόεδρο του Ιδρύματος Χορηγιών της Τέχνης Funarte, που συνδέεται με το πολύπλαγκτο επί προεδρίας του υπουργείο Πολιτισμού.

Πλέον ως υπουργός Αμύνης αναλαμβάνει ο στρατηγός Βάλτερ Σόουζα Μπράγκα Νέτου, ενώ στη θέση του στο υπουργείο Πολιτικών Υποθέσεων μετακινείται ο στρατηγός Λουΐζ Εντουάρντου Ράμους, πρώην Γραμματέας της Κυβέρνησης.

Η αποχώρηση του Αζεβέντου ε Σίλβα από το υπουργείου Άμυνας, η 17η αλλαγή υπουργού από την έναρξη της θητείας του Μπολσονάρου, έγινε την παραμονή της επετείου του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1964, στις 31 Μαρτίου. Πριν 57 χρόνια η τοτινή Εθνοσυνέλευση είχε καθαιρέσει τον πρόεδρο Ζουάου Γκοουλάρτ και μία στρατιωτική χούντα κατέλαβε την εξουσία, βυθίζοντας τη χώρα σε μία σκοτεινή περίοδο, που έμελλε να διαρκέσει 20 χρόνια, με πολλούς πολίτες (μεταξύ αυτών και την πρώην πρόεδρο Ντζίλμα Ρούσεφ) να έχουν πέσει θύματα βασανισμού, φυλακίσεων, ακόμη και να έχουν χάσει τη ζωή τους. Η επιρροή του Μπολσονάρου στους θεσμούς είναι τέτοια που στις 17 Μαρτίου περιφερειακή έδρα του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου έδωσε άδεια στον Στρατό να πραγματοποιήσει τελετές μνήμης υπέρ του πραξικοπήματος και να γιορτάσει δεόντως την ημέρα, που από το 2020 το υπουργείο Αμύνης έχει ανακηρύξει “ορόσημο για τη βραζιλιάνικη δημοκρατία”. Η απόφαση ήταν μια νίκη για τον Μπολσονάρου, ο οποίος σκόπευε να εορτάσει δεόντως την “ένδοξη” 31η Μαρτίου 1964. Εορτασμοί που προκάλεσαν την αποστολή μίας επιστολής διαμαρτυρίας από έξι πιθανούς υποψήφιους για την διεκδίκηση της προεδρίας υπέρ της δημοκρατίας και κατά της αποθέωσης της δικτατορίας. Επίσης δεν είναι λίγοι οι ειδικοί και οι επιστήμονες που προειδοποιούν ότι ο Μπολσονάρου είναι αρκούντως τρελός για να αποτολμήσει ένα πραξικόπημα και για τούτο συγκεντρώνει όλο και περισσότερους στρατιωτικούς μέσα στην κυβέρνησή του.

Εάν η υπόθεση με το στράτευμα φαίνεται πως παρακάμπτεται με τον έναν τρόπο ή με τον άλλον, ο πραγματικός πονοκέφαλος για τον Μπολσονάρου αποδεικνύεται τώρα η ψήφιση του προϋπολογισμού. Ο υπεύθυνος εισηγητής της πρότασης Μάρσιου Μπιτάρ την Πέμπτη προειδοποίησε τον πρόεδρο πως θα διαγράψει από το κείμενο υπερβάλουσες επενδυτικές τροποποιήσεις ύψους 10 δισ. ρεάις, οδηγώντας τον Μπολσονάρου να σκεφθεί να ασκήσει βέτο, είτε σε όλο το κείμενο του προϋπολογισμού, είτε στις τροποποιήσεις που καταργούνται.

Μόνο που στο σημείο τούτο, ως εξάγγελος εισέρχεται ο υπουργός Οικονομίας Πάουλου Γκέντζις, ο οποίος προειδοποίησε τον Μπολσονάρου πως κινδυνεύει με διαδικασία καθαίρεσης, εάν ασκήσει δικαίωμα αρνησικυρίας στον κείμενο.

Σύμφωνα με μια έκθεση του υπουργού προς τον Μπολσονάρου, ο προϋπολογισμός αυξάνει παράνομα κάποιες από τις επενδυτικές δαπάνες και αυτό ενδέχεται να αποτελέσει παραβίαση του συνταγματικού κανόνα που προβλέπει ανώτατο όριο για την αύξησης του δαπανών, όπως και παραβίαση του LRF (νόμος περί φορολογικής ευθύνης).

Ο Μπολσονάρου μοιάζει να βρίσκεται σε ένα μίνι-αδιέξοδο. Γιατί εάν η προφανής λύση του βέτο μοιάζει να κινείται στα όρια της παράβασης του Συντάγματος, η εναλλακτική λύση (να προτείνει την ακύρωση ορισμένων δαπανών, ιδίως εκείνων που προστέθηκαν με τροπολογίες από τον εισηγητή της πρότασης και τη συνέχεια να στείλει συμπληρωματικό πιστωτικό λογαριασμό για να αναπληρώσει τα υποχρεωτικά έξοδα) θα συναντήσει μεγάλη αντίδραση από βουλευτές και γερουσιαστές, καθώς θα οδηγούσε σε απώλειες για αυτούς. Και τούτο γιατί στις αρχικές δαπάνες του προϋπολογισμού έχουν προστεθεί περίπου 48,8 δισ. ρεάις από τροποποιήσεις που έχουν καταθέσει οι βουλευτές για να ικανοποιηθούν κάποια αιτήματα των ψηφοφόρων τους. Σημειωτέον και για να υπάρχει μέτρο σύγκρισης των αιτημάτων των βουλευτών, το κονδύλι έκτακτης ανάγκης που περιλήφθηκε για την αντιμετώπιση της πανδημίας φθάνει τα 36 δισ. ρεάις, για να φθάσει μετά περίπου στα 40 δισ. ρεάις.

Την Τετάρτη υπήρξε συνάντηση μεταξύ κυβέρνησης και Μπιτάρ, προκειμένου να διαπραγματευθούν ποιές τροποποιήσεις θα απαλειφθούν από το κείμενο. Ειρήσθω εν παρόδω, ο ίδιος ο Μπιτάρ είχε περιλάβει υπερβολικές δαπάνες για την ίδια την Πολιτεία του Άκρε, όπου εκλέγεται.

Στους λογαριασμούς των ανεξάρτητων φορολογικών αρχών υπάρχει μια τρύπα 31,9 δισ. ρεάις στους δημόσιους λογαριασμούς για το 2021. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ανεξάρτητου οργανισμού της Γερουσίας, το όριο για τα έξοδα που υπόκεινται στον κανόνα του ανώτατου ορίου δαπανών φέτος είναι 1,48 τρισ. δολάρια. Ωστόσο, οι δαπάνες που έχουν εγκριθεί από το Κογκρέσο ήδη ανέρχονται σε 1,52 τρισ. δολάρια, λαμβάνοντας υπόψη 139,1 δισ. δολάρια σε δαπάνες που περιλαμβάνουν χρηματοδοτήσεις και επενδύσεις. Κοντολογίς, είναι απαραίτητο να γίνουν προσωρινοί αποκλεισμοί δαπανών κατά τη διάρκεια του έτους. Κάτι που ενδεχομένως να οδηγήσει κατά τα αμερικανικά πρότυπα σε “κλείσιμο” της κυβέρνησης. Τη στιγμή που και ο πληθωρισμός στη Βραζιλία ξεπερνά το 42% και καταγράφεται ως ο δεύτερος υψηλότερος στον πλανήτη.

Είναι λίαν πιθανό η διαφωνία για τον προϋπολογισμό να λήξει μόνο μετά τις διακοπές του Πάσχα. Ο Μπολσονάρου έχει πλέον δεκαπέντε εργάσιμες ημέρες για την κύρωση του κειμένου που εγκρίθηκε από το Κογκρέσο ή για να τολμήσει να ασκήσει βέτο – ακόμη κι υπό τον φόβο, όπως προειδοποιεί ο υπουργός του να προκαλέσει μία πρόταση καθαίρεσης.

Βέβαια, ο Μπολσονάρου, ως πιστός ακόλουθος του Ντόναλντ Τραμπ, δεν πτοείται από τις απειλές για ένα impeachment και μάλιστα τις αγνοεί. Ορισμένως επειδή θεωρεί ότι καμμία δεν πρόκειται να τελεσφορήσει. Εν μέρει έχει βάση η πεποίθησή του αυτή, καθώς όπως καταγγέλλει ο γερουσιαστής Φαμπιάνου Κονταράτου, επικρίνοντας την Βουλή, “καμία από τις 60 προτάσεις για καθαίρεση του Μπολσονάρου δεν έχει εξετασθεί”. Ο γερουσιαστής στις επικρίσεις του τονίζει πως η κυβέρνηση συστηματικά δρά ενάντια στο Ομοσπονδιακό Σύνταγμα και παρέθεσε το παράδειγμα της συμμετοχής του ίδιου του Μπολσονάρου στις διαδηλώσεις για το κλείσιμο του Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου, ιδίως μετά τη δικαίωση του Λούλα. “Αυτή η κυβέρνηση επιτίθεται συστηματικά στο Ομοσπονδιακό Σύνταγμα, συμμετέχει σε αντιδημοκρατικά κινήματα […] και διαπράττει εγκλήματα εξουσίας, οπότε θα έπρεπε ήδη να της είχαν απαγγελθεί κατηγορίες”, προσθέτει, τονίζοντας πως και το ίδιο το Κογκρέσο θα πρέπει να παραδεχτεί ένα mea culpa για την παράλειψή του να αντιταχθεί στις παραβιάσεις του Συντάγματος. Παράλληλα αναρωτήθηκε, μολονότι δεν ανήκει στο Κόμμα των Εργατών (ΡΤ), κατά πόσον η καθαίρεση της Ντζίλμα Ρούσεφ θα γινόταν “εάν δεν ήταν γυναίκα”, καθώς η έννοια της ισότητας των φύλων στο Σύνταγμα αντιμετωπίζεται μόνον κατ’ αφαιρετικό τρόπο. Επίσης τάχθηκε υπέρ της αύξησης της εκπροσώπησης στην Εθνοσυνέλευση των φτωχών, των μαύρων και των αυτοχθόνων Ινδιάνων.

Mόνο που ο Μπολσονάρου, σαν καλός μαθητής του Τραμπ, επιδιώκει συνεχώς να ανατρέψει τις όποιες αρνητικές εξελίξεις, επηρεάζοντας επικοινωνιακά τους πολίτες, είτε με την ακραία ρητορική του, είτε καταφεύγοντας στη δύναμη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χρησιμοποιώντας ή τον δικό του λογαριασμό και τους “ειδικούς” στην δημαγωγία γιούς του, αλλά επίσης και μίσθαρνους influencers, οι οποίοι έχει αποκαλυφθεί ότι επί πληρωμή (και μάλιστα με 1,3 εκατ. ρεάις από το Δημόσιο Ταμείο) ασκούσαν προπαγάνδα υπέρ του Μπολσονάρου και της πολιτικής του, με στόχο να υποβαθμίσουν τον αντίκτυπο της πανδημίας.

Ο Μπολσονάρου κλυδωνίζεται μεν, αλλά όπως έχει δείξει και ο ίδιος, η συμπεριφορά του, αλλά και η αποφασιστικότητα του περιβάλλοντός του, δύσκολα θα αφήσει την εξουσία, μέ όποιο κόστος και εάν αυτό προϋποθέτει.